De SDE regeling
120 vragen, 120 antwoorden

Mevrouw Pinokkio van der Hoeven (EZ) aan het woord

Bekend sprookjesfiguur die (ook) wel eens wat te veel voor de neus langs kletste (bron)

Kleine jokkebrokken, grote leugens, verdraaiingen van de waarheid of de realiteit, dikke nevels en rookgordijnen, het vermijden van inhoudelijke antwoorden, het afleiden van de gloeiend hete kern... Als het om duurzame energie gaat is het Ministerie van Economische Zaken gepokt en gemazeld in het misleiden van politiek en burgers. Een paar staaltjes n.a.v. de publicatie van een monsterachtig lange lijst van antwoorden op 120 prikkelende vragen van de Tweede Kamer. Toegespitst op 2 hoofdthema's. Een selectie van Polder PV.

"Het Document"... (slechts 24 pagina's)

http://www.minez.nl/content.jsp?objectid=155530&rid=45706

Inhoud van deze FAQ- en Polder PV reactie pagina

Andere SDE pagina's op Polder PV:
Compleet link overzicht SDE nieuws Polder PV (vanaf jan. 2008)
SDE 2011 - de aanvragen (18 augustus 2011)
Tranen met tuiten - resultaten SDE 2008-2010 + MEP (9 mei 2011)
SDE "+" ESDEENEE 2011 - vergeet zonnestroom (14 november 2010)
Details SDE beschikkingen 2008 en 2009 (24 maart 2010)
Hoogste tijd voor een nieuwe tombola (3e ronde SDE 2010, 26 november 2009)
De "ontzorging" (21 oktober 2009)
De "aanhouding" (2e ronde kanshebbers SDE 2009, 22 september 2009)
Nieuwe ronde, nieuwe prijzen. SDE 2009 (20 maart 2009)
De uitbetaling ("voorschotverlening", 9 mrt. 2009)
ECN Beleidsstudies/KEMA rapport numero 2 [2009-2010] (15 jan. 2009)
De "beschikking" (22 sep. 2008)
De brief van Diederik (11 sep. 2008)
Basisinfo SenterNovem (18 maart 2008)
FAQs SenterNovem (maart 2008)
Mevrouw Pinokkio van der Hoeven antwoordt de Tweede Kamer (1 april 2008)
SDE regeling gefileerd (jan.-feb. 2008)
ECN/KEMA rapport (nov. 2007)

Naar aanleiding van de presentatie (31 januari 2008) van de concept Ministeriële Regelingen (MR's) die de uitvoering van de Algemene Maatregel van Bestuur van de SDE zouden moeten gaan invullen, en die door Polder PV zeer kritisch werden geanalyseerd (met name de effecten op ondersteuning voor zonnestroom), werden er door de Tweede Kamer "enkele" schriftelijke vragen gesteld. Het werden er ... 120. En, uiteraard, er kwamen 120 "antwoorden" van ons gezegende Ministerie van Economische Zaken, gepubliceerd op 22 februari 2008. Ik ga natuurlijk beslist niet al die antwoorden hier behandelen, want een mens wil wel gezond van geest blijven. En een aanzienlijk deel gaat over onderwerpen waar Polder PV zich - niet alleen vanwege tijdgebrek - niet mee bezig houdt (biomassa, vergisting, groen gas, dat soort zaken).

Er zijn echter in die 24 pagina's (!) antwoorden van EZ wel twee hoofdthema's die ik hier (alsnog) wil uitlichten, en dat zijn de mij na aan het hart liggende kwesties (1) zonnestroom (uit der aard), en (2) de vergelijking tussen de in de ruim 7 jaar lang in de praktijk van alledag bewezen succesvolle Duitse wetgeving (het wereldwijd vermaarde EEG), en de pas op 1 april 2008 van start gaande, nog volstrekt niet in de praktijk succesvol gebleken, bomvol "caps" zittende Nederlandse SDE regelgeving, die geen status van Wet heeft, maar wat slechts een ondergeschikt "aanhangsel" is in de vorm van een gigantische AMvB vergezeld van drie extreem gecompliceerde MR's, hangend "onder de Kaderwet EZ -subsidies". Alleen dat al zou te denken moeten geven. Sommige Kamerleden hebben daar dan ook stevige bedenkingen tegen geuit, echter vooralsnog, helaas, zonder consequenties... Paulus Jansen van de SP heeft hierover een motie ingediend, met code 31239 nr. 13 (samen met Neppérus, VVD (!), Duyvendak, GL, en Van der Ham, D'66). Deze is weliswaar op 11 maart aangenomen, maar de impact ervan zal pas in de bikkelharde praktijk van het uiterst gesloten EZ wereldje (en de vaak byzonder slecht geïnformeerde Tweede Kamer leden) moeten blijken. Daar ben ik vooralsnog bepaald niet gerust op.

Op deze pagina stel ik mijn ongezouten kritiek op enkele onwaarschijnlijke antwoorden van EZ voor u ter beschikking. Lees en huiver.

Let op dat in de vragen/antwoorden regelmatig van de toen nog in de concept MR's aangegeven maximale systeemgrootte van 3 kWp wordt gerept. Die is in de uiteindelijke Staatscourant publicatie van 3 maart 2008 n.a.v. het zouteloze overleg van 26 februari 2008 zogenaamd "opgekrikt" naar een iets minder miezerige maximale 3,5 kWp.

Inhoud

Zonnestroom:

Vraag 32 De beruchte "3 kWp = 30 m² leugen"
Vraag 33 Particulieren en niet particulieren
Vraag 36 Ontwijkende antwoorden rond salderen en het correctiebedrag
Vraag 50 Ontwijkend antwoord bemetering problematiek, niets over de netmeter
Vraag 92 Gejokkebrok over "innovatie" en keuze "getolereerde" systeemgrootte
Vraag 94 Hoezo, overleg met (alle) "marktpartijen"???
Vraag 95 Die 70 (-90) MWp is totaal niet ambitieus
Vraag 96 De "sector" wordt in een hoek gezet en mag weer op 0 beginnen
Vraag 97 Aanpak van de beruchte supercap van 3.000 kWh netinvoeding naar de "toekomst" schuiven
Vraag 98 Vooral niet ingaan op de bemetering is vragen om oorlog met netbeheerders
Vraag 105 Wel "leereffecten" bij 3 kWp, en niet bij MWp parken? Onzin in het kwadraat!
Vraag 109 Hoe praat ik mezelf uit een fatale blunder gemaakt in de AMvB...
Vraag 115 vdH wil graag verhullende, zieke bureaucratentermen blijven gebruiken: "vollasturen" voor PV

Het Duitse EEG in vergelijking met de Nederlandse SDE:

Vraag 1 vdH/EZ liegen dat het VET gedrukt staat over vergelijkbaarheid SDE en Duitse EEG
Vraag 4 Het failliet van de MEP chaos misbruiken om het superieure ongemaximeerde Duitse EEG zwart te maken...
Vraag 49 De leugens over het Duitse EEG spetteren van het EZ papier af. Polder PV geeft les
Vraag 75 Een financiering uit een kWh opslag? Over EZ's DEAD body, gepaard met meer leugens

AMvB = "Algemene Maatregel van Bestuur" (niet een "Wet", maar een soort van "bestuurlijk Besluit" hangend onder de "Kaderwet EZ subsidies". Status? Dat lijkt taaie kost voor juristen...)
EZ = Ministerie van Economische Zaken
MR = Ministeriële Regeling (kan door ambtenaren aan geknutseld worden na publicatie, in principe zonder mogelijkheid tot ingrijpen door de politiek)
SDE = "Stimuleringsregeling Duurzame Energie"
TK = Tweede Kamer der Staten Generaal
vdH = Maria van der Hoeven, Minister van EZ

Hoofdstuk "Zonnestroom"

Vraag 32

Van der Hoeven/EZ liegen dat het gedrukt staat en ze durven niet te zeggen waarom die belachelijke zoveelste "cap" op de markt ligt (ze willen namelijk koste wat kost de PV-markt "klein" houden, alleen mag dat niet zo gezegd worden, uiteraard). NB: Dit antwoord werd gegeven vóórdat, onder druk van enkele leden van de TK tijdens het algemeen overleg op 26 februari, van der Hoeven zogenaamd "zwichtte", en de miezerige 3 kWp ("maximum capaciteit onder de SDE voor 2008") met duidelijke tegenzin en zogenaamd ruimhartig opkrikte naar de reeds in de ECN/KEMA beleidsstukken opgegeven maximum grens van 3,5 kWp (voor de "eerste staffel"!!!), die EZ in de concept MR's echter overboord had gegooid... Lees daarom in het vervolg in de vragen en antwoorden (gepubliceerd voor dat Algemene Overleg) daar waar "maximaal 3 kWp staat" voor het uiteindelijke maximum van (slechts) 3,5 kWp. Ik zal laten zien wat het effect van de latere aanpassing is op de antwoorden van EZ.

(a) Correcties Polder PV: "zon-PV" is een afschuwelijk bureaucraten-construct. Polder PV hanteert liever de neutrale, juiste(re) betiteling "zonnestroom", naar analogie van "windenergie". Bovendien: het is geen kW, maar kilowattpiek, kWp, in de zonnestroom business. Dat is het nominale, eenmalig in het lab bepaalde STC vermogen van de PV-modules (standaard test condities). Een vast getal. Vermogen, uitgedrukt in W (Watt), is in principe een variabele eenheid die afhangt van de bedrijfscondities die, bij hernieuwbare bronnen, met name zon en wind, in de tijd variabel is/kan zijn. Verwarring ontstaat vaak als er gesproken wordt over "de geplaatste capaciteit", die vaak, enigzins misleidend, in watt, kilowatt of megawatt wordt uitgedrukt (bij zonnestroom feitelijk het enige juiste: geplaatst nominaal [STC] vermogen in Wattpiek, kWp, MWp, etc.). Daarmee wordt vaak, bij diverse DE opties, de maximale capaciteit bedoeld. Voor zonnestroom is dat aantoonbaar niet altijd het geval (in de praktijk worden soms momentaan hogere DC-vermogens gegenereerd dan het nominale STC vermogen van de PV-modules vanwege optimale combinatie van instralings-intensiteit, hellingshoek, azimuth, reflecties, en omgevingstemperatuur). Voor duurzame energie opwekking is uiteraard niet in eerste instantie de geplaatste "capaciteit", maar juist de uiteindelijk met de installatie opgewekte energie (kilowatturen, MWh, bij groen gas m³, etc.), essentieel, want daar "draait" het allemaal om. De uiteindelijke "opbrengst" is vaak lokatie specifiek en van veel factoren afhankelijk.

(b) "Gemiddeld NL huishouden verbruik 3350 kWh". Geen idee waar EZ dat dubieuze getal vandaan haalt (de energiebranche spreekt al jaren over "3.500" kWh gemiddeld), maar brancheorganisatie EnergieNed publiceert tegelijkertijd in hun jaarlijkse tariefadvies voor stadswarmte (waarin uit jaarlijks marktonderzoek bepaald de gemiddelde, genormeerde gas en elektraverbruiken per huishouden keihard gepubliceerd worden!) al jaren genormeerde gebruiken van dik in de 4.000 kWh/jaar per huishouden (tegenwoordig zelfs rond de 4.100 kWh/jaar). Zowel in gas- als in SV huishoudens. Zie NUON Soap tabel van EnergieNed documentatie.

(c) Het allerergste m.b.t. vraag 32: 3 kWp zou volgens EZ gelijkstaan aan 30 m² systeem oppervlakte op het dak. Een hele grove LEUGEN!

De praktijk: standaard verkrijgbare zonnepanelen in de "normale" grootteklasse van 175 Wp (vele merken) en reeds jaren verkrijgbare grotere (de "politiek gewenste innovatieve"???) modules van het traject 200-300 Wp per stuk. 2007-2008, een snelle greep uit wat datasheets die zo her en der op te vragen zijn en/of van internet te downloaden. Opgegeven met buitenmaten (frame) van de modules (die zijn immers bepalend voor het totale systeemoppervlak op het [schuine] dak). Om de benodigde oppervlakte voor een bepaalde capaciteit te krijgen 3.000 Wattpiek delen door het nominale vermogen per paneel:

Tabel 1 Moduletypes op de commerciële markt met nominaal vermogen en oppervlaktes, en daar uit voortvloeiende "mogelijkheden" onder knellende Nederlande SDE condities (zie ook tabel 2 voor vervolg)
Eerste zeven module types: "conventionele", doch prima modules; Aleo 230 Wp polykristallijne modules komen al op 21,4 resp. 25 m², een stuk gunstiger dan de 210 Wp exemplaren uit dezelfde serie. ET Solar: type standaard module uit China, verkrijgbaar op de Nederlandse markt, wat Herberg PV in Apeldoorn bijvoorbeeld recent heeft bijgeplaatst zonder beroep te doen op de SDE regeling; Suntech 280S: niet uitzonderlijke, doch prima power module.

Voor de meer op (door EZ en Staat gewenste) "innovatie" gerichte toekomstige PV-eigenaren de Sanyo HIP modules met HIT technologie (al paar jaar succesvol verkocht op de Duitse markt): hoog module rendement 17,2%; de Sunpower krachtpatsers (module rendement 18,5%, back-contact monokristallijne cellen) zijn vrij nieuw, doch worden bijvoorbeeld al in Vlaanderen op particuliere daken geplaatst, daarbij geholpen door uitmuntende ondersteuningscondities en een zeer goed feed-in regime (met o.a. groencertificaten van € 0,45/kWh als standaard, drempelloze basis vergoeding, bovenop saldering van de opwek).

EZ leugen oppervlakte 3-3,5 kWp installaties
Let ook op het feit dat de maximale systeemoppervlakte grootte in alle gevallen (veel) lager ligt dan de uitdrukkelijk gelogen "30 vierkante meter per 3 kWp" van EZ (donkergrijze kolommen). Zelfs als gemaximeerd wordt naar 3,5 kWp (nog niet bekend toen EZ die leugen publiceerde) wordt in de voorbeelden maximaal 27,4 m² systeemoppervlakte bereikt, en bij toepassing van een iets groter, volstrekt gangbaar module type, duikt dat al omlaag in de richting van 20 m² voor < 3kWp installaties, en naar zo'n 23 m² voor < 3,5 kWp systemen (stukken lager nog voor de beste typen modules)...

Aangezien in de Nederlandse SDE regeling gemaximeerd wordt naar nominaal vermogen, en absoluut niet het dakoppervlak beperkend is (i.t.t. het aantoonbaar domme geraaskal bij EZ, later op de FAQ pagina van SenterNovem herhaald onder antwoord op vraag 4 [1 kWp = 10 m²...]), en modules niet "in stukken zijn te breken", geef ik in de tabel hieronder weer wat de - soms extreem - nadelige consequenties zijn van het hanteren van die bezopen "oude" en "gewijzigde'' caps van 3 resp. 3,5 kWp per systeem voor bovengenoemde modules:

Tabel 2 Gevolgen maximeringsbeleid EZ voor op te stellen aantal modules, daaruit volgende"te realiseren" totale systeem oppervlakte en maximaal aantal aan u uit te keren kWh uit de SDE regeling
Kolomsgewijs vlnr: (1) paneeltype/nominaal vermogen; (2) module oppervlakte; 3-5 situatie concept MR's EZ (31 jan. 2008). (3) verhouding gemaximeerde 3 kWp t.o.v. nominale module STC vermogen (zeg maar: het theoretische aantal modules wat in die 3 kWp exact zou "passen"); (4) daaruit volgende maximale (naar beneden afgeronde) aantal te installeren modules van dat type (voorkomen overschrijding 3 kWp grens); (5) uit het gemaximeerd aantal modules volgende maximale te installeren systeem module oppervlakte (eerste getal, m²), resp. het maximum te bereiken nominale systeem vermogen met dat gemaximeerde aantal modules (kWp), gevolgd door (tussen haakjes), de vanuit de SDE regeling aan u uit te keren "gemaximeerde jaarlijkse opbrengst" in kWh/jaar (rekening houdend met het gemaximeerd aantal "vollasturen" van 850 uren per jaar...) op basis van die hoogst haalbare kWp systeemgrootte met de genoemde module types; 6-8 situatie n.a.v. beslissing Tweede Kamer om maximale systeemgrootte te verhogen naar 3,5 kWp (AO 26 feb. 2008, van der Hoeven: "maar dan ook niet meer dan dat..."). Omschrijving blauwe kolommen 6-8 als bij kolommen 3-5.

Systeemgrootte bij max. 3 kWp (inmiddels achterhaald voorstel uit de concept MR's)
Let op dat door afrondingsverschillen er bij de gemaximeerde 3 kWp installaties (donker rose kolom) er één configuratie net in de gevarenzone zou komen, nl. 14 stuks 215 Wp Sanyo HIP modules (rood gemarkeerd totaal nominaal vermogen van 3,01 kWp). Wellicht dat SenterNovem in zo'n extreem lullig uitpakkend geval met de hand over het hart zal strijken, maar daarvoor geef ik u nulkommanul procent garantie. Het blijven immers ambtenaren, en maximeren is maximeren... (de Sunpower configuratie zou dan de eerstvolgende mogelijkheid zijn om "maximaal te dimensioneren" bij 3 kWp als bovengrens, al zal het mogelijk een heidense klus worden om die in Nederland te bekomen). Let wel dat, door de vaak ongunstige module oppervlakte, en de tweede "cap" op de normopbrengst (850 kWh/kWp.jaar), je zelfs met de "optimale" Sanyo combinatie nog steeds maar op een te subsidiëren netinvoeding van een magere 2.559 kWh per jaar zou uitkomen (i.p.v. op de gewraakte max. 3.000 kWh netinvoeding...). U kunt wel (veel) meer kWh produceren met die dingen, met name in het kustgebied van Nederland, maar u krijgt gewoon niet meer dan 850 kWh/jaar van SenterNovem onder SDE voorwaarden vergoed, als ik de regeling goed lees...

Systeemgrootte bij max. 3,5 kWp en "terugverdientijd" (definitieve regeling/Staatscourant)
In het geval van de (intentie sinds 26 februari) "op 3,5 kWp gemaximeerde" systemen zou je het best uitkomen met 20 stuks Suntech 175 Wp modules (waarbij u keus heeft uit zowel poly- als monokristallijne exemplaren die dezelfde module oppervlakte hebben), groen gemarkeerd in de helblauwe laatste kolom. Desondanks zult u zelfs met die "meest optimaal op de kruideniersregeling passende" 20 stuks Suntech modules niet meer dan 2.975 kWh per jaar aan SDE subsidie "mogen" incasseren wegens de normopbrengst maximering. Bij 33 eurocent komt dat voor 2008 neer op een allerhoogst haalbare € 981,75 aan inkomsten exclusief de saldering, maar daar moeten natuurlijk alle extra meetkosten (per jaar!), productiemeter installatie, afschrijvingen, mogelijke inverter vervanging, etc., etc., allemaal nog van af. Terugverdientijd blijft ongewis (puur kaal gerekend bij 5 euro/module kom je dan voor dat bedrag (niet stabiel!!!) op een terugverdientijd van al 18 jaar...). Door de jaarlijkse bijstellingen van diverse posten (correctiebedragen, salderingscomponenten, etc.) is en blijft het mist en koffiedik kijken. In de meeste andere gevallen zult u nog veel ongunstiger uitkomen doordat de "match" tussen module vermogen en de maximeringen in de SDE regeling voor u (zeer) nadelig kunnen uitpakken.

© beide tabellen Peter J. Segaar/Polder PV, Leiden (NL)

Er zijn nog krachtiger modules op de markt, Sunpower heeft bijvoorbeeld een 315 Wp module met een opp. van 1,63 m²/stuk (worden in grote zonnestroom centrales zoals Nellis Air Force Base in Nevada ingezet). Daarvan heb je er aan 10 al genoeg om boven de 3 kWp te komen, de hoeveelheid benodigde dakoppervlakte is dan alweer een stuk kleiner...

Conclusie: mevrouw "innovatie" voor in de mond hebbende vd Hoeven zat (en zit) de TK voor te liegen dat het gedrukt staat, zowel als met die oorspronkelijke 30 m² voor 3 kWp, als met de verhoging van die maximum grens naar 3,5 kWp. Bovendien slaat het allemaal nergens op als je naar de huidige gerealiseerde NL praktijk kijkt. In de nieuwbouw wijk In Goede Aarde in Boxtel zijn rijtjeshuizen gebouwd met maar liefst 5 kWp op elk dak, twee huizen hebben zelfs 9 kWp. Met al die doodnormale energiezuinige huizen (waarvan er in Nederland veel meer gebouwd moeten worden, omdat we anders geen knip voor de neus waard zijn) zijn grote netinvoedingsproblemen mee, in een Tros Radar uitzending aan de kaak gesteld (niet opgelost), vanwege die bezopen “andere cap” van 3.000 kWh netinvoeding/jaar (stekker vroegtijdig uit het stopcontact), die uit de Wet dient te verdwijnen. Zat mensen hebben ook nog een forse schuur en/of balkons, in combinatie met een leuke lap schuin dak, zodat makkelijk 5 of meer kWp gehaald kan worden in veel situaties. Die gewoon gefaciliteerd moeten worden. Projectontwikkelaar Seinen bouwt in Noord Nederland prachtige nagelneue starterswoningen met 4 kWp zonnestroom fraais op het dak. Die mogen dus allemaal niet "meedoen" met de SDE van EZ????? Die cap is bezopen en de reden voor die cap is een zoveelste drogreden van EZ!

Ergo: de waarheid moet op tafel komen. Mattenkloppers, dus. Harde.

Vraag 33

(a) Foutief. Moest zijn: tot en met 3 kilowattpiek. Bovendien inmiddels achterhaald door de minuscule verruiming tot en met 3,5 kWp "per beschikking" (!!!)

(b) Dat mag ze wel eens uitleggen dan, hoe dat zit met die "bouwwerk waarvoor een bouwvergunning als bedoeld in de Woningwet is verkregen" (concept MR "aanwijzing van categorieën...", artikel 12). Wel of geen exclusieve "woning"? Clubgebouw??? Openbare bibliotheek??? School??? Bedrijfsruimte??? Kantoor aan huis??? Gemeentehuis??? Kom op, niet zo vaag s.v.p. , billen bloot, mevrouw van der H. Als ze die categorieën (blijkbaar) allemaal subsidiabel vindt (wie vraagt dan de subsidie aan, is de volgende vraag?), is die 3(-3,5) kWp natuurlijk helemaal een giller. Dat slaat helemaal nergens op, een school met 15(-20) ouderwetse paneeltjes op het gigantische platte dak. Dat moeten er minimaal 150 worden! Lees ook de sarcastische bijdrage van Polder PV n.a.v. het antwoord op vraag nummer acht in de op 5 maart geplaatste FAQ pagina op de SenterNovem site.

Pas in 2009 is mevrouw van der Hoeven genegen om te overwegen de "cap" (van nu 3,5 kWp) op te gaan trekken naar mogelijk 100 kWp. Uiteraard beslist niet voor particulieren (ben je mal, een particulier met > 3,5 kWp op zijn woning?), maar voor de bedrijven die staan te trappelen van ongeduld, met hun aftrekmogelijkheden voor de EIA en VAMIL nog eens bovenop de SDE subsidie gestapeld (onbereikbaar voor particulieren...). In dat jaar plaatst Duitsland er gewoon weer 1.000 MWp bij (misschien wel meer), en is het knellende Nederlandse kruideniers-SDE regime gemaximeerd op iets meer (uitbreiding) van 15 MWp...

Vraag 36

(a) Van der Hoeven beantwoordt de vraag helemaal niet (!!!), want het ging in die vraag duidelijk niet over (de nog steeds voortdurende) salderingsproblematiek. Hoezo, "mijn" antwoord (uitspraak vdH). Dat was Brinkhorst die genoemde antwoorden gaf. Handelingen TK 1154, KVR25234, antwoord Brinkhorst ontvangen 27 maart 2006.

(b) Over salderen: Ten eerste, vdH bedoelt met "energiebedrijven" te wijzen op het feit dat zowel energieleveranciers als netbeheerders zich aan de wet dienen te houden (maar dat daar nog regelmatig "ongelukken" mee gebeuren). Brinkhorst hield al vol dat hem "geen grootschalige problemen bekend waren met de saldering". NMa weigert mij echter het rapport ter beschikking te stellen van het onderzoek wat in opdracht van Brinkhorst gedaan diende te worden n.a.v. de voortdurende klachten over de uitvoering van die regeling. NMa beweert keihard dat ze zo’n rapport niet eens "hebben" (mijn beroep wet openbaarheid bestuur, doodgebloed, want wat moet je daar nou mee?). Samsom (PvdA) heeft er al die tijd niets aan gedaan. Ook niet aan het in een Tros Radar uitzending beloofde optrekken van die bezopen 3.000 kWh naar 5.000 kWh, wat, als het al gebeurt, echter nog steeds geen structurele oplossing is, en een pain-in-the-ass voor een gezonde marktontwikkeling blijft. Alle caps dienen uit de Wet en uit alle bureaucratenellende verwijderd te worden, anders wordt het niks. Dat weet vdH of, beter gezegd, dat weten haar energiebureaucraten als geen ander, maar die vertikken het om die belachelijke drempel uit de Wet te (laten) slopen. Met uiteraard zeer dubieuze bijbedoelingen...

Oxxio kan niet eens salderen als je nietsvermoedend hun "slimme meter" hebt ontvangen (omdat je zo stom of naïef was om daar in te trappen) of: je hebt hem al een tijdje in huis, en je wilt nu zonnepanelen omdat er na talloze jaren woestenij eindelijk weer eens subsidie is). Hun in volgens eigen zeggen reeds 75.000 huishoudens (Financieele Dagblad 8 januari 2008) verspreide nieuwe "slimme" domme meter kan (blijkbaar) niet salderen, terwijl dat al sinds 14 juli 2004 wettelijk verplicht is. Uit een mail (december 2007) van een collega die daarover voor dat artikel reeds vragen stelde, de volgende tale-telling reactie van Oxxio:

"Wij kunnen u informeren dat het wel mogelijk is om klant te worden bij Oxxio. Echter dient u dan aan te geven dat u geen slimme meter van Oxxio wenst te verkrijgen daar deze meter niet teruglevert. U kunt gewoon uw eigen meter houden. Deze levert uw stroom automatisch aan u terug. U zult dit dus ook niet terugzien op onze jaarafrekeningen daar dit voor ons niet zichtbaar is."

(c) Correctiefactor is niet 23 eurocent/kWh maar voor 2008 23,4 eurocent/kWh. Dat zou de zogenaamde "gemiddelde marktprijs" voor 2007 zijn, wat door Polder PV ernstig betwijfeld wordt (hij zat zowel bij Echte Energie als bij Greenchoice op een lager kleinverbruikerstarief in 2007 [= referentie voor correctiebedrag 2008], nl. 22,8, resp. 22,3 eurocent/kWh). Elk jaar weer zal de correctiefactor verschillen, en er komen mogelijk vanaf 2009 nog eens twee correctiefactoren bij...

(d) Vrijwel niemand in NL (behalve de oude MEP klanten, met een miezerige opslag van 9,7 eurocent/kWh) krijgt voor zover ik weet een "terugleververgoeding". Vrijwel iedereen saldeert, hetzij automatisch (Ferrarismeter zonder blokkade), hetzij, als je daarvan op de hoogte bent (!!!!!), administratief, maar dan moet je je wel "aanmelden" bij je netbeheerder wat vrijwel niemand weet, ander gebeurt er niks met je geregistreerde hoeveelheid zonnestroom. Grote kans dat veel mensen de afgelopen jaren dus een voor hen ongunstige digitale meter met teruglevertelwerk in de meterkast hebben gekregen, waarbij ze geen benul hebben hoe dan die saldering in zijn werk zal gaan. Dat gaat namelijk i.t.t. bij de salderende Ferrarismeter niet automatisch!!! Als je boven de 3.000 kWh komt, ben je helemaal het haasje, en dreigt, bij goede lezing van de beruchte NMa Beleidsregel, alle invoeding verloren te gaan doordat de miezerige, door veel te goedkope fossielen gedomineerde "markt"prijs fooi van de leverancier direct weer aan de netbeheerder afgedragen moet worden. Drama.

(e) Dat voorzover het al of niet door netbeheerder en/of leverancier verplichte of daadwerkelijk toegepaste "salderen" (brancheafspraak met NMa, zonder raadpleging van de Tweede Kamer: leveranciers gaan vanaf november 2006 de saldering uitvoeren...), waar die vraag nummer 36 uiteraard helemaal niet over ging. Het gaat nl. om de werkelijke vergoeding die de zonnestroom producent voor zijn/haar salderingscomponent ontvangt. En die is volgens mij nu al minder dan die beruchte 23,4 eurocent/kWh die volgens EZ de "gemiddelde marktprijs" voor 2007 zou zijn. Ik zit momenteel bij Greenchoice op 21,6 Eurocent/kWh, dik onder die 23,4 cent voor de correctiepost. Die correctiepost geeft dus beslist niet de werkelijke marktwaarde van de salderingscomponent weer, en kan fors in het nadeel van de betreffende netinvoeder uitpakken. Zie ook mijn reactie op antwoord vraag 1 onder hoofdstuk "SDE versus EEG"! Dat kan niet kloppen!

Vraag 50

Van der Hoeven ontwijkt alweer de essentie van de vraag (die scherper gesteld had moeten worden). Alleen al die plaatsings(!)- kosten (hoezo "aanschaf", mevrouw vdH??? Die meter wordt nooit jouw eigendom!!!!) zijn ondanks vdH’s suggestie onacceptabel, omdat die meter nooit eigendom wordt van de PV-producent, maar een melkkoe van de netbeheerder is/wordt. Er wordt bij de NUON aanbieding van maart trouwens al van een gestoorde € 115 gesproken voor gedwongen metervervanging (ik neem aan dat ze daarbij uitgaan van het tarief wat netbeheerder Continuon dan in rekening zou gaan brengen). Dat is 44% hoger dan het bedrag wat vdH noemde... Bovendien gaat het in de hele SDE operatie om kleine PV-systemen die "gedoogd" worden door EZ, wat de belasting van zo’n nooit in eigendom te verkrijgen meter extra hoog maakt. In Duitsland kun je een eigen (geijkte) meter laten plaatsen door een onafhankelijk meetbedrijf en mag de netbeheerder die (productie)meter beslist niet opdringen (ze proberen het wel, maar worden daar regelmatig snoeihard voor op de vingers geslagen):

De (niet gestelde) vraag aan vdH had dan ook vooral moeten luiden:

"Bent u bereid om het meettarief voor de via de regelgeving afgedwongen, in opdracht van de netbeheerder te plaatsen “SDE productiemeter” te maximeren op € 10,-- incl. BTW/jaar, juist omdat er geen enkel zicht is op het in eigendom verkrijgen van productiemeters en er dus een nog veel extremere dan de reeds bestaande eenzijdige afhankelijkheidsrelatie van de klant t.o.v. de netbeheerder gecreëerd wordt, samenhangend met een in hoge mate "knellend" subsidieregime?"

Deze vraag laat vdH natuurlijk, omdat hij niet gesteld is, volgaarne onbeantwoord, en ze creëert daarmee bij vol bewustzijn een onacceptabel machtsvacuüm waarvan door de monopoloïde netbeheerders gegarandeerd misbruik gemaakt zal gaan worden.

Het dubbele meettarief van netbeheerder Continuon (twee maal het door de NMa net gemaximeerde, voor enkel tarief klanten tientallen procenten gestegen afname tarief van 24,47 ex BTW), totaal 58,24 euro incl. BTW per jaar is COMPLEET ONACCEPTABEL! Er hoeft slechts 1 getal (geaccumuleerde "productie") volautomatisch (extra) opgenomen en verwerkt te worden (naast de standaard meting die bij iedereen dient te geschieden), zeker als de productie (straks) door een al dan niet verplichte "slimme meter" vastgesteld kan worden. Er kan hoogstens in de orde grootte van 10 euro incl. BTW per jaar voor dat ene productie telwerk gerekend worden, en dat is nog een hoge belasting, zeker gezien de kleine "toegelaten" systemen (max. 3,5 kWp) binnen de SDE. Dit moet binnen Wet geregeld worden, anders gaan de netbeheerders er alweer met een vette kluif vandoor.

Vraag 92

(a) Architecten kunnen nauwelijks iets met 3(-3,5) kWp systeempjes met een 15(-20)-tal moderne modules. Die laten zich namelijk al met standaardmiddelen op daken, schuin of plat leggen. Er zal vrijwel geen behoefte zijn aan "innovatie" bij aanvragers, omdat de spullen al overal te krijgen zijn. Men wil gewoon maximale productie op eigen huis. Dat kan met bestaande systemen in de markt, waardoor innovatie "niet aan de orde" zal zijn, om in de woorden van mevrouw vdH te blijven. Dit soort systemen kunnen zelfs door een slimme doe-het-zelver zelf die wat basiskennis heeft van elektriciteit aangelegd worden. Hij/zij hoeft alleen het systeem uiteindelijk door een installateur officieel te laten aansluiten in de meterkast met een evt. plaatsing van een aparte groep indien er voor gekozen wordt om een installatie die meer dan 500 Watt AC vermogen genereert niet uit te splitsen over verbruiksgroepen, maar deze op een nieuwe groep te plaatsen waar niets van afgenomen wordt (veel efficiënter, minder omvormers nodig). Ergo: dat kan met bestaande "marktmiddelen en expertise". Pas bij aanzienlijk grotere installaties zullen "innovaties" die in Duitsland al lang door de ongelimiteerde marktcondities worden gerealiseerd, toegepast kunnen worden. Omdat het dan pas "zin" zal hebben. Eerst moet de markt hier hard en versneld gaan aantrekken. Gezien de deplorabele uitgangscondities (zie o.a. ook de uitvoeringsdrama's SenterNovem site) lijkt dat onhaalbaar.

(b) Het uitsluiten van de systemen tot en met 600 Wp is te schandalig voor woorden, omdat die instappers juist zo hard nodig zijn om de installatiemarkt weer "vlot" te trekken. Iemand die aan zo’n systeem (van max. 600 Wp) begint, raakt vaak vanzelf enthousiast en zal juist door zijn/haar praktijkervaring en kennismaking met dat zeer motiverende verschijnsel zonnestroom van eigen huis te kunnen opwekken, willen gaan uitbreiden. Wat door de hele "systematiek" van de SDE regeling tot drama’s zal gaan leiden vanwege de bezopen bemetering condities (voor elke "beschikking" zou weer een nieuwe productiemeter geplaatst moeten gaan worden, dat is stapelkrankzinnig!!!). Het is apert schandalig autoritair en regentesk dat vdH zo laatdunkend doet over de mensen met instapsystemen die het verschil zullen uitmaken tussen "helemaal niets doen" en "een eerste stap (kunnen) zetten naar een grote installatie". Van der Hoeven weigert om die extreem belangrijke instapgroep in de SDE regeling op te nemen en de door EZ verzonnen, bezopen metercondities, op de schop te nemen. Die hoge meet- en administratieve kosten zijn niet het gevolg van het willen accepteren van 600 Wp systemen (wat in Duitsland wel degelijk mogelijk is!!!), maar die zijn de oorzaak van de door EZ verzonnen "marktcondities". Die zijn onacceptabel.

(c) Het "leren toepassen" is een lachwekkend en bezopen EZ verzinsel (als het niet om serieuze zaken zou gaan, helaas is dit bittere ernst). Dat heeft niets met 600 Wp of 3(-3,5) kWp grenzen te maken. Dat zijn volstrekt kunstmatige "caps" om de markt bewust klein te houden en in een adembenemend keurslijf te persen... Dat moet maar eens keihard in de Tweede Kamer uitgesproken worden, i.p.v. dat elke dag weer te (willen?) verbloemen... In Duitsland wordt smalend gesproken van dat bezopen "leren" principe van EZ (Photon, maart 2008 uitgave).

(d) Goed om te realiseren, dat ook de "geplande" max. 100 kWp voor 2009 mondiaal bezien nauwelijks (meer) iets voorstelt. En dat de innovatie in de (Duitse) markt met name van de grote MWp systemen is gekomen, zowel Freiflächenanlagen (vaak op extreem problematische "pain-in-the-ass" lokaties als afvaldepots, gesloten bruinkoolmijnen, vervuilde militaire terreinen, e.d. geplaatst), als dakvullende systemen (industriehallen e.d.). Van vele MWp tot de nu in aanbouw zijnde 40 en 51 MWp zonnestroom parken in Oost-Duitsland; in Spanje worden dit jaar nog enkele 20 MWp PV-parken uit de grond gestampt en nog vele andere kleinere MWp lokaties. 100 kWp legt een beetje goed in de slappe was zittende boer op zijn grote schuurdaken in Duitsland (vaak honderden PV-modules). Dat wordt soms zelfs door de boer zelf gedaan, netkoppeling geschiedt dan door een erkend installateur, klaar is kees. "Innovatie"? Zelfs die - in Nederland nog met zeer grote vraagtekens voor 2009 "overwogen" - cap op een miezerige 100 kWp slaat nergens op als je innovatie wilt stimuleren... Daarbij niet vergeten dat de grootste projecten in Nederland groottes van honderden kWp tot 2,5 MWp (Floriade dak) hebben. Dat zijn al bijna "antieke" projecten... Een van de laatst gerealiseerde projecten (Openbare Bibliotheek Amsterdam) was ook al 100 kWp, maar dat werd via een of ander byzonder Europees fonds gecofinancierd (buiten bereik van het gros van de te realiseren projecten) ... En er staan hier de nodige gigantische industriële hallen en magazijnen wier daken staan te gillen om zonnestroom te mogen gaan produceren...

(e) Eventuele "angst" voor het niet vervullen van een SDE aanvraag door een (particuliere) klant is ongegrond. De meeste mensen die na jaren van complete afwezigheid van enige ondersteuning van zonnestroom in ons land toch al "willen", en zich niet door de extreme bureaucratie en complete onzekerheden van de variabele opbrengsten van zowel de bruto SDE opbrengst (correctiefactoren!) als de salderingscomponent (marktfactoren!!!) laten afschrikken, zullen bij goedkeuring van hun aanvraag het liefst de dag erop al het systeem op hun dak willen (laten) leggen. Compleet overbodige (deel)vraag, dus.

(f) Gifadder: vdH heeft het nog steeds over 15 jaar. Als de "cap" op de normopbrengst niet weggenomen wordt (ziet er helaas niet naar uit, zie SenterNovem FAQ vraag 4!!!) zijn er twee mogelijkheden: óf je wordt als aanvrager met optimaal opgesteld zonnestroomsysteem in de zonnige kuststrook vervroegd (binnen een jaar of 13) de laan uitgestuurd door SenterNovem (omdat je al snel aan het aantal (bezopen) "vollasturen" van 15 x 850 = 12.750 uur zult komen door de hoge instralingscondities en resulterende "te hoge" productie). Óf er gaat, zoals het er inmiddels naar lijkt uit te zien (zie SenterNovem FAQ pagina), per jaar gemaximeerd worden, en alles wat boven het jaarlijkse maximum komt (lees: boven 850 kWh/kWp, dus bij max. 3,5 kWp maximaal 2.975 kWh per jaar netinvoeding/productie!) wordt buiten de subsidie gehouden. Zelfs al zou je daar bij wijze van spreken op jaarbasis het merendeel weer van opeten voor het eigen verbruik, en dus ver onder de maximaal toegestane 3.000 kWh/jaar netinvoeding minus consumptie uitkomen...). Onacceptabel. Die ronduit bezopen cap moet per direct uit de regeling gesloopt worden, hij slaat helemaal nergens op! Zie ook antwoord op vraag 115!

(g) Als de salderingsregeling blijft bestaan (geen enkele garantie op, er blijven voortdurend problemen mee), is er geen sprake van "verkopen" van stroom na de SDE periode. Dan moet er nog steeds "gesaldeerd" blijven worden. Salderen met de volgende "partijen": netbeheerder, leverancier, TenneT, en Min. Fin. Heeft niets met een terugleververgoeding volgens Duitse normen te maken. Noch met "verkoop". Omdat het uit een wettelijke verplichting voorkomt, kan er van "verkoop" aan derden beslist geen sprake zijn!

Vraag 94

Zoals regelmatig elders gesignaleerd, wordt er hier weer eens over "marktpartijen" gesproken, alsof "de markt" elke keer weer geraadpleegd zou worden. De Zonnestroom Producenten Vereniging, de Werkgroep Zonne-Energie Fryslân, of de Organisatie voor Duurzame Energie zijn "marktpartijen" bij uitstek. Namelijk: de weerloze eindverbruikers en/of kleinschalige zonnestroom producenten vertegenwoordigend. Deze organisaties worden zelden tot nooit "geraadpleegd" door EZ. En als er al iets gebeurt, is het altijd eenrichtingsverkeer, met vaak extreem frustrerende, nietszeggende afwijzingen of prietpraat tot gevolg. Of men wordt voor het blok gezet door reeds volledig door "derden" uit-onderhandelde besluiten waar niets meer aan veranderd kan worden. De Consumentenbond zie je ook zelden "langs" komen en er is daar bovendien zeer weinig expertise op het gebied van duurzame energie. Diverse mensen hebben in het verleden getracht over enkele kwesties actie te laten ondernemen, die zijn echter allemaal gestrand. Het enige "overleg" vindt plaats met DE Koepel en met de brancheorganisatie Holland Solar. Wat al die jaren vrijwel niets heeft opgeleverd... Conclusie: de burger is niet vertegenwoordigd en wordt het graf in genegeerd door de beleidsambtenaren. Dit is en blijft onverteerbaar en onacceptabel. Zeker als je die 100-dagen actie van het huidige kabinet in herinnering neemt ("Samen werken samen leven...").

Vraag 95

(NB: in de vraag hoort 0,6 kWp gelezen te worden als "0,601 kWp", anders krijgt u een ernstig probleem bij SenterNovem; bovendien moet 10 MW als 10 MWp gelezen te worden...). De "100.000 woningen" doelstelling (Schoon en Zuinig) en "gewilde marktgroei", dus. Als het de bedoeling is van EZ om die 100.000 woningen (ook) van elk 3 stuks 175 Wp PV-modules te (laten) voorzien, zullen ze daar wel in slagen, want dat zal voor veel mensen sowieso het maximaal haalbare blijven voorlopig: Uitgave voor een doe het zelf setje van al snel zo'n 3.000 Euro, voor een jaarlijkse te salderen opwek met een marktwaarde van zo'n 100 Euro (zeer grof gerekend bij een ongeveer gelijk blijvende elektraprijs resulterend in een terugverdientijd van een absurde 30 jaar). Ze hebben daar echter de hele SDE regeling niet voor nodig. Omdat <600 Wp systeempjes buiten de hele regeling gehouden worden...

70 MWp tot en met 2011 is extreem non-ambitieus, zelfs als je er van uit zou gaan dat de markt van nul af weer opgebouwd zou "moeten" worden. Dat is niet waar, er zijn nog een paar zeer goede en betrouwbare installateurs met degelijke praktijkervaring die het wel druk zullen krijgen, als er tenminste niet zoveel drempels in de hele aanvraagprocedure zouden zitten... Duitse bedrijven kijken met meer dan gemiddelde belangstelling naar Nederland om, zodra er een NL subsidieregime van wat voor orde dan ook "staat", hun diensten aan te bieden. Ervaring genoeg, de materialen liggen klaar. Duitsland groeit met ongeveer een GIGAwattpiek per jaar, NL zou alleen om "bij te blijven" naar rato, in onze extreem goed toepasbare bebouwde omgeving met hoge dakdichtheden minimaal 200 MWp per jaar erbij moeten plaatsen. Daar steekt die 70/4 = 17,5 MWp/jaar tot en met 2011 extreem schril tegen af, daar gaan we mogelijk voorgoed de aansluiting bij de mondiale markt mee verliezen. Alleen zonder belachelijke, restrictieve "caps" zal de eigen markt hard kunnen groeien. EZ wil het duidelijk niet en geeft daarmee impliciet aan dat ze die noodzakelijke groei ook helemaal niet wil. Hetgeen onacceptabel is.

Ook met de "uitbreiding" met 5 MWp/jaar n.a.v. de latere 26 februari toezeggingen, blijft de ambitie karig tot mager op het vlak van zonnestroom, gezien de mondiale ontwikkelingen en die in de buurlanden.

Vraag 96

Er wordt gevraagd naar een tweede categorie van 3-15 kWp. In de ECN/KEMA rapporten stonden NB nog, in opdracht van EZ, categorieën van NUL (!!!) tot en met 3,5 kWp, 3,5-15 kWp en 15-100 kWp vermeld, die zijn er door EZ echter allemaal weer uitgegooid. 5 MWp in "een" krappe categorie 3-15 kWp slaat natuurlijk nergens op. Dan zouden bedrijven al gegarandeerd geneigd zijn om direct de maximale 15 kWp bij de horens te vatten (75 modules, er gaan heel veel meer modules in 1 Chinees containertje...), wat zou betekenen dat er 333 "iets grotere" systeempjes bij zouden mogen. Met de reguliere 175 Wp modules van tegenwoordig zouden dat bedrijfsmatige systeempjes van zo’n 86 modules zijn. Dat zet een goede leverancier met voorhanden zijnde (goede) materialen in een middagje neer, met (lees je mee, Diederik?) de vingers in de neus: klaar is kees. Innovatie? Hoogst onwaarschijnlijk.

VdH gaat (natuurlijk) niet eens in op de op zich niet onaardige (doch geen zoden aan de dijk zettende) suggestie. Ze blijft bij die belachelijk non-ambitieuze 70 MWp in 4 jaar tijd, and that’s it. Onvoorstelbaar. “... een dergelijk vermogen al in 2008” zou op "onvoldoende capaciteit" in de sector stuiten. Dat is een onbewezen en zeer fragenswürdige uitspraak van mevrouw vdH. Kolder. Als "de sector" genoeg bewegingsruimte krijgt, staat die 20 MWp er in een blink of the eye, hooggeschatte mevrouw vdH... Het zijn immers maar 114 duizend modules van 175 Wattpiek. Dat stelt niet echt veel voor, er worden tegenwoordig op diverse plekken op deze aardkloot zonnestroomparken van die grootte uit de klei getrokken. Een Duitse projectontwikkelaar draait daar zijn hand beslist niet voor om. Wellicht dat vdH doodsbenauwd is dat er dan "Europees uitbesteed" moet gaan worden, en er een van de honderden Duitse installatiebedrijven er met het kersje op de taart vandoor zullen gaan.

Als vdH "vindt" dat de sector "onvoldoende capaciteit" zou hebben om de klus te klaren, moet ze niet bij "de sector" zijn, maar bij haar illustere voorganger Brinkhorst en het kabinet waar hij deel van uitmaakte, die de branche bij vol bewustzijn om zeep heeft geholpen in de periode 2003-2004. Ergo: haar Ministerie heeft de volledige verantwoordelijkheid voor (vermeende) tekortkomingen, die dan ook beslist niet uitgangspunt voor falend beleid mogen zijn...

Het karakteristieke “Overwogen wordt” van vdH geeft al aan dat ze, zoals gebruikelijk bij een CDA minister "alle opties openhoudt". Het kan er ook op uitdraaien dat die (magere) 100 kWp max. voor 2009 alsnog terzijde geschoven zal worden. Beslist geen onrealistisch perspectief, gezien de permanente onwil bij EZ om "meters te maken" (met zonnestroom), ondanks de impliciete opdracht daartoe van de voor "Schoon maar Zuinig" verantwoordelijke (VROM) minister Cramer.

Vraag 97

De beruchte 3.000 kWh grens, waar Floris Wouterlood recent op diverse weblokaties weer eens hel en verdoemenis over predikte (en die ik lang geleden al regelmatig de prullenbak in geschreven heb, alleen is die prullenbak helaas een fictieve gebleken). Een permanente, unieke Hollandse kruideniers pain-in-the-ass van de sector, sinds die bezopen "cap" via Brinkhorst in de "liberaliserings- E-Wet" is gemoffeld in 2004 (om die brutale Diederik Samsom de pas af te snijden met "zijn" motie (numero 45) die uiteindelijk leidde tot de opname van artikel 31c in de E-Wet).

Let zeer scherp op de formulering van het antwoord van vdH. Ze geeft hier openlijk toe dat "bij overschrijding van de 3.000 kWh grens" (netinvoeding op jaarbasis) er “volledige annulering van de gehele saldering plaatsvindt”. Ergo: ook de door Essent Retail (!!! het is een leverancier !!!) "verhoogde" saldering van 3.000 tot 5.000 kWh/jaar, is dus inderdaad een halve waarheid zoals ik al uitgebreid heb geschetst. En die voor diegenen die er in getuind zijn tot een nachtmerrie zal leiden. Omdat het gros van het geld wat aan een miezerige "marktconforme (fossiel gedomineerde!)" leveringsprijs wordt verdiend (bij Essent Retail, momenteel 7,93 eurocent/kWh, lager dan het vroegere MEP tarief van 9,7 ct/kWh...), direct weer aan de netbeheerder van het betreffende netgebied afgedragen "mag" worden omdat die over de volledige (!!!) netinvoeding variabele transportkosten mag gaan rekenen!. En de saldering dus tot de karakteristieke Hollandse Hoax van de Eeuw wordt voor het onschuldige, een vet PV-systeem gekocht hebbende, meestal van niets wetende slachtoffer.

Het is duidelijk dat de bezopen NMa "Beleidsregel" (met de afschuwelijk misplaatste en extreem perverse titel "redelijke terugleververgoeding"...) over die schandalige "cap" van 3.000 kWh uit de Wet gesloopt dient te worden, want alleen die cap al zal de NL zonnestroom voor jaren op slot zetten, wat, alweer, onacceptabel is. Let op het tale-telling woordje "kan" in vdH’s antwoord... Enthousiast zal zij/EZ nooit worden over decentraal opgewekte zonnestroom, laat dat duidelijk wezen. Zodra ze de kans krijgen, wordt elke suggestie tot verbetering van de deplorabele situatie van zonnestroom in Nederland kapot gemaakt.

Vraag 98

VdH. blijft zeer expliciet en zeer bewust weigeren om in te gaan op de door de netbeheerders gegarandeerd in rekening te brengen dubbele meetdienst als er sprake is van een ongevraagd in de maag gesplitste productiemeter om "aanspraak" te mogen doen op de SDE subsidie van – voor 2008 – een magere 33 eurocent/kWh (ongewis wat het daarna gaat worden). Ze refereert alleen (vraag 50) naar de ook al niet in eigendom te verkrijgen productiemeter waarvoor de kosten volgens vdH. zogenaamd "niet hoog" zouden zijn (wat pertinent niet waar is gezien de maximaal te installeren installatiegrootte volgens SDE "regels" (2008: 3,5 kWp). Het is gewoon doodordinair een methode om de netbeheerders/meetgemachtigden, die EZ dolgraag te vriend wil houden, op zeer makkelijke wijze aan extra inkomsten te helpen. Ten koste van de weerloze kleinschalige netinvoeders die de tol daarvoor moeten betalen en die elke keer weer oeverloos gezeur zullen krijgen met hun netbeheerders omdat er geen wettelijke afspraken over de meetsituatie bij netinvoeders gemaakt worden. Tarieven inclusief: die mogen beslist niet vrijgelaten worden en mogen wat mij betreft qua meterhuur niet boven de 10 Euro per jaar extra gaan kosten (wat al erg genoeg is). Continuon rekent nu al 29,12 Euro incl. BTW, hetzelfde bedrag wat ze nu ook al (dankzij politieke blunders van formaat) voor de afname meter rekenen (en wat dus ook al een verhoging van 30% in een jaar betekent, die meetdienst van Continuon was uitsluitend voor MEP-meters bedoeld...). Onacceptabel.

Vraag 105

(a) VdH. blijft, het zal u niet verbazen, gezien het feit dat de Staatsbegroting de leidraad is en zal blijven bij alle toekomstige beleid t.a.v. van de SDE regeling, hardnekkig vasthouden aan die miezerige 70 MWp, en weigert om ook maar 1 concessie op dat gebied te doen*. Vanzelfsprekend, want anders moet ze haar hele budgetberekening weer helemaal omgooien (die natuurlijk volkomen wordt dichtgenaaid door de blijvende beperkingen van de Staatsbegroting), en dan komt de volgende partij weer met een rode kop om het hoekje kijken. Allemaal het gevolg van die "Grote Makke": de onterechte, en verstikkende koppeling aan budgetten die voorvloeien uit de stront-eigenwijze uitgangspunten om alles uit de beperkte Staatsbegroting te willen financieren. Zie ook vraag en antwoorden onder nummer 92.

(b) Met het in- en in zielige, tenenkrullende, tot in het buitenland beschimpte "leren toepassen" (van max. 3,5 kWp systeempjes) gaat vdH. er blijkbaar van uit dat de markt weer vanaf "nul" moet beginnen. Hetgeen slechts ten dele zo is, een gerenommeerd bedrijf als SolarNRG staat al lang in de startblokken om te "knallen" en heeft ruimschoots praktijkervaring. De Duitse markt is "groot" geworden door nooit markt inperkende "caps" op te laten nemen (wel: staffels met andere vaste feed-in bedragen, maar die worden zelfs door de markt beslist niet als keurslijf gezien, integendeel). En door alles (incl. andere duurzame elektriciteit genererende modaliteiten als windenergie) uit de kWh Umlage te laten financieren (dus: geen staatssubsidie). EZ begrijpt het niet of wil het niet begrijpen en hanteert haar eigen verborgen agenda.

(c) VdH onderschat (blijkbaar) ook de potentie van een "overval" door mogelijk geïnteresseerde Duitse installatiebedrijven. Die actuele praktijkervaring hebben en binnen no-time, tegen mogelijk sterk concurrerende tarieven (zelfs met de hogere transportkosten) zeer goede 3,5 kWp systeempjes kunnen aanbrengen met degelijke materialen en goede modules. Vanwege Europese concurrentiebedingen mag vdH die bedrijven uiteraard niet uit Nederland weren. Het enige wat die bedrijven tegen zou kunnen houden, is de ronduit miezerige marktpotentie van Nederland de komende jaren (max. 70 MWp nieuw tot en met 2010 volgens vdH...). Daar ga je je als gerespecteerd installatiebedrijf op een eigen markt van rond een Gigawattpiek per jaar natuurlijk niet mee onledig houden, met die kruimels. Misschien in de wat "mindere" periodes...

(d) De innovatie in Duitsland wordt door twee belangrijke factoren gedreven die met de dichtgenaaide Nederlandse SDE nooit bereikt zullen worden.
(1) Volumegroei is gigantisch doordat er nooit caps zijn ingebouwd. Door die groei en de daaruit resulterende keiharde praktijkervaring heeft de sector van vele honderden installatiebedrijven zelf talloze praktijkoplossingen voor systeeminpassing en optimalisatie in eigen huis ontwikkeld, met uitmuntende, hoog kwalitatieve PV-systemen tot gevolg. De eerste "staffel" in Duitsland is 0-30 kWp. Geen "ondercap", en een bijna 9 maal zo hoge (doch niet limiterende!) bovengrens. Je kunt ook nog veel hoger gaan, en dan kom je gewoon op wat lagere feed-in tarieven uit in de volgende staffel (30-100 kWp of nog hoger). Van dit systeem wordt maximaal gebruik gemaakt, ook door particulieren. Die zich bijv. voor grote projecten verenigen in "Betreibergesellschaften" die o.a. grote PV-systemen op scholen e.a. publieke daken hebben gerealiseerd, grotendeels uit eigen portemonnee voorgeschoten, en op termijn middels de EEG feed-in inkomsten weer terugverdiend.
(2) De industrie kan door verdergaande kostenreducties Megawattpiek parken (laten) ontwikkelen die nu al rap op weg zijn om lokaal tegen kleinverbruikstarieven zonnestroom te gaan opwekken ("grid parity"). Dat duurt nog wel een paar jaar (gaat het eerst in het dure, zonnige Italië bereikt worden, Beieren is in Duitsland het eerst aan de beurt), maar "het" gaat er gegarandeerd ook in noordwest Europa van komen. Daar wordt nu al de innovatie in de praktijk gebracht. Echter, onhaalbaar onder de bekrompen Hollandse condities...

*De enige, vrijwel niets verbeterende "concessie" die met veel moeite door vdH gedaan werd, was het al in het basis ECN/KEMA rapport staande (...) stellen van een maximale cap van 3,5 i.p.v. de in de concept MR's door EZ opgevoerde even miezerige cap van 3 kWp (AO 26 februari 2008)...

Vraag 109

VdH lijkt volgens het antwoord op deze vraag blijkbaar pas in 2009 !!!! de volledige productie van zonnestroom voor het SDE bedrag (54,6 minus correctiebedrag(en) voor dat jaar) te willen gaan vergoeden. Wat zou betekenen dat de instappers in 2008 dus al hun eigen verbruik op hun buik zouden kunnen schrijven (waarmee de uiteindelijke mysterieuze "terugverdientijd" nog slechter gaat uitpakken dan hij mogelijk al is...). Lees: de nieuwe PV-eigenaren die in 2008 inschrijven zouden dat (voor 2008) niet vergoed krijgens volgens de SDE. Dit antwoord is echter in regelrechte tegenspraak met de strekking van het antwoord op vraag 92.

Het is helemaal niet "de bedoeling" van vdH om iemand een pleziertje te gaan doen. EZ heeft namelijk een gigantische blunder met die reeds door de Europese Commissie goedgekeurde (...) AMvB gemaakt, en onder zware druk heeft vdH dat toe moeten geven. Wat uiteindelijk resulteerde in die "correctiebrief" die ze 12 februari 2008 naar de TK heeft moeten schrijven. Daaruit blijkt dat altijd al "de bedoeling" was (...) dat alle productie van het PV-systeem voor de SDE subsidie in aanmerking zou komen. En dat moet nu dus weer "gerepareerd" worden in die beruchte AMvB waar dat dus niet correct in was neergepend door haar supervlijtige ambtenaren. Met terugwerkende kracht, waarschijnlijk formeel te publiceren in ... 2009!

Vraag 115

(a) Die afschuwelijke, door bureaucraten uitgevonden "vollasturen problematiek". Die sowieso voor windenergie al absolute nonsens heeft opgeleverd. Deze term is volstrekt niet van toepassing op zonnestroom en dient uit de SDE regeling geschrapt te worden, dit slaat allemaal nergens op. In de (concept) MR "aanwijzing categorieën duurzame energieproductie 2008" stond al onder artikel 12 een compleet onacceptabele restrictie van "maximaal 850 vollasturen per jaar". Dit betekent dat, zonder dat dit elders wordt toegelicht (er wordt in de toelichting onder punt 8 niet over zonnestroom gerept, maar er wordt wel degelijk expliciet "gedreigd" met de in artikel 12 daadwerkelijk opgenomen maximering!), vrijwel alle kustbewoners die in de SDE regeling willen stappen en een niet abnormaal sterk van optimale oriëntatie afwijkend PV-systeem gaan installeren, jaarlijks "gekort" zullen gaan worden. Zoals uitvoeringsinstantie SenterNovem op hun FAQ-pagina ook al klip en klaar heeft duidelijk gemaakt (pas nadat er definitief "overleg" was in de Tweede Kamer, op 26 februari 2008...).

(b) In het "wind" wereldje was het bezopen gebruik om subsidie uit te keren "tot het vastgestelde aantal vollasturen" zou zijn bereikt, of, als dat niet bereikt zou zijn, het aantal te subsidiëren jaren (onder de MEP was/is dat 10 jaar). In het "zonnestroom" wereldje, waar het krankzinnige begrip "vollastuur" nooit door normale mensen wordt gehanteerd, behalve blijkbaar bij de beleidsafdeling van ECN (waar diverse wereldvreemde, aan EZ gelieerde figuren rondlopen), gaat het nu gewoon met de botte bijl methode. Dus niet: je hebt "recht" op 15 jaar subsidie of maximaal "850 vollastuur per jaar". Dat zou nl. betekenen: maximaal vol te maken 15 x 850 = 12.750 "vollasturen" en, mogelijk, als dat "aantal" bereikt zou zijn, uit de regeling gegooid worden na een jaar of 13. Neen, SenterNovem bepaalt gewoon doodleuk dat je elk jaar niet meer dan 850 kWh per opgestelde kWp aan nominaal vermogen "mag" produceren. Althans: je mag de meeropbrengst niet meetellen voor de SDE subsidie. Je krijgt maximaal 850 kWh/kWp.jaar. Terwijl keihard in het ECN/KEMA rapport staat vermeld dat die 850 de gemiddelde en niet de maximale genormeerde opbrengst per jaar is in Nederland.

Dat interesseert SenterNovem (noch EZ, noch de Tweede Kamer) helemaal niet: er moet een "deksel" op, dus ook voor zonnestroom. Ergo: alles wat je meer produceert dan 850 kWh/kWp.jaar wordt niet met de SDE subsidie vergoed en "mag" hoogstens (wettelijk verplicht) gesaldeerd worden (kleinverbruiksprijs, momenteel bij ons leveringscontract en huidige status transportkosten en energiebelasting 21,6 eurocent/kWh). Als je tenminste niet over de 3.000 kWh netinvoeding komt...

In ieder geval wordt die "15 jaar subsidie" hiermee dus al een hoax voor de meeste bewoners in de zonrijke kustregio. Het komt er gewoon op neer dat je jaarlijks voor de subsidie afgeknepen wordt, en dat het feitelijk gewoon neerkomt op ongeveer 2 jaar vervroegd uit de regeling getrapt te worden omdat je al snel aan dat aantal van 12.750 "vollasturen" zult komen. Over de consequenties van die maximering van de normopbrengst voor zonnestroom (ik zit al jaren met oude Shell modules op 947 kWh/kWp.jaar) zwijgt vdH/EZ in het antwoord als het graf, zie ook antwoord op vraag 92f. Dit is volkomen onacceptabel!!!

Hoofdstuk "SDE versus EEG"

(Voor bespreking en links Duits EEG zie aparte pagina, daar ook aanpassingen per 2009)

Vraag 1

(a) Rabiate EZ-kolder: er is een basisprijs die voor instappers (2008: 56,4 cent/kWh) vast is. Echter, de correctie die er weer vanaf gaat wordt elk jaar weer vastgesteld. Die is variabel, hoogstwaarschijnlijk, gezien de dynamiek in "de markt" (vooral externe factoren), volatiel. Bovendien kunnen er nog twee correctieposten bijkomen (lees: afgetrokken van basisbedrag). Ook variabel. De eerste, tevens belangrijkste correctiepost (2008: 23,4 cent/kWh) is een verondersteld "marktgemiddelde". Dit alleen al is onwaarschijnlijk, want erg hoog. Dat bedrag is gebaseerd op het marktgemiddelde voor 2007, toen ik bij zowel bij Echte Energie, als bij Greenchoice met enkeltarief contract tussen de 22,8 (E.E.) en 22,0 cent/kWh (G.C.) zat (Greenchoice zit bij mij een halve eurocent (incl. BTW) onder die van "lokale leverancier" NUON Retail, dan zit je nog steeds ook bij dominant marktspeler NUON (...) onder die 23,4 voor 2007. Volgens mij moet de Tweede Kamer van EZ een exacte berekening van die fragenswürdige 23,4 cent krijgen, met alle tarieven, en hoe dat "gemiddelde" dan wel berekend is. Je zou bijna gaan denken dat ze er stiekem wat vastrecht posten in gestopt hebben (???), wat complete nonsens zou zijn. Ik geloof d’r niks van, dat moet echt uitgezocht worden.

Op p. 11 van Staatscourant van 3 maart 2008 staat in de "Regeling vaststelling correcties voorschotverlening duurzame energieproductie 2008" in de toelichting onder punt 3.1.2 "uitgelegd" hoe die correctiepost (uitsluitend voor 2008: 23,4 €ct/kWh) is opgebouwd:

leveringstarief kleinverbruikers € 8,6 ct/kWh
transportkosten € 4,1 ct/kWh
belastingen € 10,7 ct/kWh

Wat betaalde Polder PV bij Greenchoice in 2007 (vanaf 1 okt.) en wat waren de tarieven voor NUON? NB: Greenchoice richt zich met het leveringstarief op de "regioleverancier" (bij ons wordt NUON Retail bedoeld) en doet er (incl. BTW) een halve eurocent (zonnestroom klanten) of een kwart eurocent (overige klanten) van af. Tarieven in de tabel zijn exclusief BTW tenzij anders vermeld.

* I.v.m. onenigheid tussen NMa/DTe en netbeheerders werden nieuwe tarieven voor 2007 pas per 1 feb. 2007 vastgesteld; voor januari gold het tarief van het voorafgaande jaar. Om een gemiddelde voor het hele jaar 2007 te krijgen heb ik 11/12 maal het tarief vanaf 1 februari plus 1/12 maal het januari tarief genomen.
** Als boven: gewogen gemiddelde bepaald uit 5/6 maal tarief van 1 feb. - 1 jul. plus 1/6 maal tarief van 1 jan. - 1 feb.

Let goed op: zowel de post levering (3), als de post transport (4) waren bij Polder PV significant veel lager dan de "gemiddelde" waarden die door EZ worden opgegeven, bij Echte Energie (voor 1 oktober) zat ik met iets lagere leveringstarieven dan voor NUON). Zelfs als je van het "standaard Greenchoice tarief zonder korting" (= NUON Retail prijs) zou uitgaan, kom je met levering op 8,45 i.p.v. het door EZ gestelde bedrag van 8,6 cent "gemiddeld" uit. En, klap op de vuurpijl: voor het continutarief transport kom je (met de weegfactor i.v.m. met het licht afwijkende januari tarief) uit op een gemiddelde van slechts 3,5 i.p.v. het door EZ "gemiddeld bevonden" tarief van 4,1 cent uit, wat een zeer fors verschil is, en wat door de Tweede Kamer onafhankelijk uitgezocht dient te worden. Het mag duidelijk zijn dat de uiteindelijke "correctiefactor" van EZ beslist niet representatief is voor het werkelijk door de zonnestroom producent te salderen kleinverbruikersbedrag (sowieso omdat er een jaar vertraging zit tussen het correctiebedrag tarief en het daadwerkelijk gesaldeerde bedrag, en omdat halfjaarlijks de leveringstarieven aangepast kunnen worden), dat het waarschijnijk te hoog is, en het resulterende feed-in tarief van 33 eurocent voor 2008 dus ook nog eens te laag.

Het totaal aan "belastingen" hangt sterk af van de combinatie leveringscontract plus netbeheerskosten en kan derhalve boven of onder de door EZ genoemde "gemiddelde" 10,7 cent zitten. Eerlijker is het om de energiebelasting en de BTW apart te noemen. De eerste, aanzienlijke component is voor iedereen die minder dan 10.000 kWh gebruikt identiek, de laatstgenoemde component is variabel, afhankelijk van de situatie.

In de tabel in blauw het gemiddelde all-in tarief bij NUON Retail/Continuon voor 2007: 22,8 cent i.p.v. het gemiddelde door EZ "vastgestelde" bedrag van 23,4 eurocent/kWh. Een fors verschil, voor een zeer grote "speler" in de markt. NUON Retail heeft miljoenen klanten, het grootste deel daarvan heeft een enkel tarief contract. Momenteel betaal ik aan Greenchoice met de nieuwste tarieven (levering, transport, energiebelasting) nog maar 21,6 eurocent/kWh. Dat is gelijk aan mijn "salderingscomponent". Dat wijkt structureel af van die 23,4 cent "correctiepost" van EZ. Ergo: dat wat van het basisbedrag (2008 klanten: 56,4 cent/kWh) af gaat, is structureel hoger dan wat ik aan mijn saldering zou "terugverdienen" als ik onder de huidige condities aan de SDE regeling zou mee willen doen. EZ stinkt dus uit de mond als ze stelt dat door die krankzinnige correctie constructie een "vast" restbedrag overblijft voor de totale feed-in. Het klopt voor geen millimeter.

(b) De "salderingscomponent" - complicaties. Die component verschilt bovendien van situatie tot situatie: dubbel tarief contract of enkel tarief contract, variabel of vast leveringscontract, welke leverancier, welke tarieven, welke zwaarte v/d aansluiting: ze zijn allemaal verschillend per huishouden, en gecombineerd met de onder (a) genoemde variabelen is van een "vast", universeel toepasbaar bedrag dan ook beslist geen sprake. Er is geen peil te trekken op zowel het jaarlijkse subsidiebedrag, als met de jaarlijks werkelijk te salderen kosten, en dus is er geen enkel zinnige voorspelling te doen hoe "hoog" de uiteindelijke "vergoeding" (subsidie + salderingscomponent) voor elke zonnestroom invoeder onder de SDE regeling zal gaan uitpakken. Er is dan ook geen enkele zekere, toekomstgerichte investeringsbeslissing te maken, i.t.t. het Duitse systeem waar exact in de Wet is opgenomen op welk vast tarief u kunt rekenen (zie punt d).

(c) Dit alles natuurlijk nog terzijde of er geen problemen komen met de 3.000 kWh netinvoedingsgrens/jaar, of de wettelijk verplichte (en heftig door energieleveranciers en netbeheerders bestreden) saldering het überhaupt wel nog 15 jaar gaat uithouden, of er geen te hoge normopbrengst bereikt wordt per jaar (gif van de gemaximeerde 850 kWh/kWp.jaar, dat kan dramatische gevolgen hebben, met name voor een aanzienlijke populatie huishoudens in de kuststrook), met eventuele overschrijding van de 3,5 kWp "cap" (bijv. bij uitbreiding van de installatie), van het door de nul schieten bij hoog tarief telwerk bij dubbel tarief contract (onder de nul en je bent de lul), en ga zo maar door. Conclusie in NL met SDE: totale onzekerheid over het jaarlijkse en het eindresultaat. Niks "zekerheid" en "vaste vergoeding".

(d) Duitse systeem: alle bedragen zijn vast, en worden 20 jaar lang uitgekeerd op basis van de tabel in het hieronder gelinkte document wat al in 2004 (21 juli, officiële ingangsdatum 1-8-2004) is vastgesteld (degressie percentage 5%/jaar voor relevante categorie tot en met 30 kWp). Daar wordt tot 1 jan. 2009 niet van afgeweken, er is slechts een aanpassing van het bestaande, in Wet opgenomen degressie percentage op basis van de reeds gerealiseerde, uit de 2004 cijfers voortvloeiende vaste kWh vergoeding in discussie (start pas vanaf 1 jan. 2009). Die echter nog steeds niet tot een definitieve vaststelling heeft geleid (verwachting: zomer 2008). Document BMU (p. 16):

http://www.erneuerbare-energien.de/files/pdfs/allgemein/application/pdf/verguetungssaetze_nach_eeg.pdf

Dat document komt van deze volledige pagina met alle EEG teksten uit dat jaar die nog steeds gelden:

http://www.erneuerbare-energien.de/inhalt/5982/

Ergo: vdH liegt dat het gedrukt staat als ze stelt dat het Duitse en het SDE systeem "een vergelijkbaar (vast) tarief" uitkeren. Dat is rabiate kolder. Duitsland: 20 jarige zekerheid. SDE: 15 jaar totale onzekerheid en 15 jaar lang permanent knoppendraaien door EZ bureaucraten en daar bovenop "de marktwerking" voor de salderingscomponent, een permanent rammelende elektriciteitswet en netbeheerders die alles in het werk stellen om decentrale opwekking te frustreren...

"Einspeisegesetz" is niet de officiële benaming voor het superieure Duitse systeem. Het heet officieel Erneuerbare Energien Gesetz en geldt voor alle nauwkeurig omschreven duurzaam opgewekte elektriciteit. Het is (een financiële) WET, geen vage, supergecompliceerde, door bureaucraten hinein zu interpretieren AMvB met een set knoppendraaiers-gevoelige MR’s...

Vraag 4

(a) Kolder wederom, van vdH. Die "onbeheersbaarheid" is typisch het gevolg van het feit dat zowel de TK als EZ dolgraag blijkbaar alles uit de Staatsbegroting willen (blijven) financieren, en dat is dus elke keer weer vragen om problemen. Die dus blijkbaar "gewild" zijn, anders doe je dat immers niet. Doordat men zich blijkbaar permanent afhankelijk wil blijven maken van de politiek hoogst gevoelige Staatsbegroting, en men dus (in de nieuwe regeling) gebonden zal zijn aan door de politiek vast te stellen jaarlijkse budgetten, is hiervan het onverbiddelijke gevolg (mede gezien de MEP ellende die barstende koppijn heeft veroorzaakt in de Tweede Kamer) dat er overal in de complexe regelgeving "gemaximeerd" moet worden. Wat in de huidige opzet heeft geresulteerd in talloze "caps", sommige daarvan reteslim, of in extreem omfloerste resp. onbegrijpelijk(gemaakt)e terminologie (bijv. "vollasturen" voor zonnestroom...) verstopt in de SDE papierwinkel.

(b) VdH kraamt onzin uit en verwijst heel smerig, zonder die te benoemen (politiek extreem gevoelig) naar de rampzalige MEP als "verweer" (want dat was wat er in dat roemruchte, EZ de grond in borende stuk van de Algemene Rekenkamer besproken werd...). DIE regeling was (ook al) fout in elkaar gestoken, was bovendien niet zoals de SDE van een deksel voorzien, bevooroordeelde wind veel te veel (er had veel meer windturbine vermogen van de uitgekeerde of nog uit te keren (!) MEP gelden gebouwd kunnen worden), liet het fossiele concern met de zesletterige naam palmolie bijfikken zonder duurzaamheidscriteria, en ga zo maar door. Het superieure Duitse EEG indirect de "schuld" geven van een ongelofelijk slechte, in korte tijd in elkaar geramde NL MEP regeling, is echt te bezopen en te bekrompen voor woorden en slaat nergens op. Het werkt compleet anders!

(c) VdH: “De prijs van elektriciteit van de eindgebruiker wordt door een aantal factoren bepaald. De groothandelselektriciteitsprijs, transportkosten en de belastingen zijn hierbij de belangrijkste componenten. In Duitsland gelden hiervoor andere tarieven.”

En waar slaat dit eigenlijk op? Dat als er "andere tarieven" zouden zijn, dat een Duits EEG dan niet "mogelijk" zou zijn? Van der Hoeven: leg het s.v.p. uit. Het is natuurlijk wederom rabiate nonsens! De Duitse "kale" prijs was in 2006 zelfs iets hoger dan de NL prijs, verder ontlopen de prijzen elkaar niet dramatisch, zie fig. 3 in het hieronder gelinkte EuroStat document (status, laatst gepubliceerd, 1 jan. 2007):

^^^ Grafiek 3 uit de Eurostat publicatie "Electricity prices for EU households and industrial consumers on 1 January 2007". Huishoudelijke elektriciteitsprijzen bij een "genormeerd" verbruik van 3.500 kWh/jaar per land, prijs per 100 kWh. Blauw: exclusief belastingen; geel: BTW ("VAT"); paarsrood: "andere" belastingen (denk o.a. aan de Nederlandse energiebelasting, of de Duitse, door alle burgers betaalde "kolensubsidie" die over enkele jaren definitief gaat verdwijnen). Let op Nederland (NL, 3e van rechts), Duitsland (DE, 4e van rechts), en gemiddelde EU-27 (12e van rechts). De ex belastingen kolommen van Duitsland en Nederland ontlopen elkaar nauwelijks; vooral de NL energiebelasting hakt er in de uiteindelijke bruto prijs fors in. In Duitsland, met een aanzienlijk aandeel windenergie in de stroommix en een zeer succesvol EEG regime, wordt door Otto Normalverbraucher minder voor de uiteindelijke all-in prijs betaald dan door Jan Modaal in het "gezegende" NL... Ook opvallend: de enorme hoeveelheid belasting/kWh in Denemarken. Toch heeft het land een zeer opvallend lage kale elektra prijs, en hoor ik zelden Denen over "dure stroom" klagen... Ra, ra, hoe zou dat nou komen? Tip: ook in Denemarken waait het het hele jaar door... © Eurostat/European Communion 6 juni 2007

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-SF-07-080/EN/KS-SF-07-080-EN.PDF

Vraag 49

In onderstaande reacties ga ik puntsgewijs op dit bizarre, omvangrijke antwoord van vdH in.

(a) VdH: "Ik zie daar momenteel geen aanleiding toe." (en nog meer onzin). Van der Hoeven/EZ zijn mordicus tegen het Duitse EEG, al suggereren ze onterecht anderszins. Meer specifiek:

"Ten eerste, wordt in Duitsland evenals als in Nederland voor ieder kalenderjaar een nieuw basisbedrag (in Duitsland spreekt men van een tarief) vastgesteld. De stelling dat dit anders zou zijn klopt niet."

VdH. kletst weer uit haar nek, ze heeft pertinent ongelijk. Dit moet nu eens en voor altijd vastgesteld worden door de TK, dat zij en EZ (onbewezen) onzin trachten te verkopen aan diezelfde TK en dat, zoals vdH lijkt te durven suggereren, "het Duitse EEG en het Nederlandse SDE gelijkwaardig zouden zijn". Het is niet pertinent niet waar. De TK dient onafhankelijk van EZ in Duitsland zelf uit te zoeken wat de echte merites van het Duitse EEG zijn en waarin dat EEG op essentiële zaken van het (vooralsnog onbewezen) Nederlandse SDE verschilt. EZ is per definitie, en bij herhaling onbetrouwbaar (gebleken) waar het uitleg over dat fantastische ondersteuningsregime betreft. En wat i.t.t. de SDE geen staatssubsidie is!

(b) In Duitsland is er geen sprake van een "basisbedrag" wat naderhand weer via allerlei posten naar beneden wordt "bijgesteld" (met variabele correctiefactoren!). Het enige wat de Duitsers hebben, is een keihard, vaststaand feed-in tarief wat voor elke duurzame elektriciteit optie en elke schaalvariant die van tevoren in 2004 ge(her)definieerd is en snoeihard in de WET is afgespijkerd, 20 jaar lang is vastgezet. Er is niets van correctiebedragen of dergelijke SDE onzin in het Duitse systeem te bekennen. Zie ook mijn reacties onder vraag 1. In de tabel op het document in de eerste link staan exact de (nu geldende) bedragen genoemd die in 2004 al door de Bondsdag werden vastgesteld (novellierung van het EEG uit 2000). Die volgen door, voor de eerste staffel, elk jaar 5% van het bedrag van vorig jaar automatisch af te doen (zonder ingrepen door bureaucraten, dat is niet eens mogelijk in het Duitse in Wet vastgelegde systeem!!!).

(c) Die 5% geldt per 1 januari van het nieuwe jaar, voor alle nieuwe systemen (die vervolgens met het nieuwe "automatisch verkregen" bedrag weer 20 jaar vast worden beloond, etc.). Er wordt niet een of andere totaal niet te volgen "jaarlijkse berekening en bijstelling" (zoals in de SDE is ingebouwd) gemaakt van het feed-in tarief. Het enige wat er nu, na 4 jaar van zeer succesvol en onveranderd EEG regime (en 7 jaar na de invoering van de basisversie), staat te gebeuren is dat het automatische degressie percentage van het tarief verhoogd gaat worden. Zoals het EPIA in een persbericht heeft laten weten: "The current draft foresees a decrease from over 9% in FiT for 2009 reduced to a 7% digression in 2010 and an 8% from 2011 on." (FiT = feed-in-tariff). Niets meer, niets minder. En het is nog steeds niet zeker of die verhoogde degressie percentages ook daadwerkelijk (in de gesuggereerde mate) geïmplementeerd zullen gaan worden. Hierover volgt hoogstwaarschijnlijk pas in de zomer van 2008 definitief uitsluitsel. Het systeem werkt in essentie al zo sinds het jaar 2000. Actuele beknopte info Duitse EEG systeem met fantastische grafieken, projectfoto's, etc.:

http://www.epia.org/uploads/media/WS_080219_1-05_Stryi-Hipp.pdf

(d) Vervolgens de meest onwaarschijnlijk domme en leugenachtige opmerkingen over die netbeheerder door vdH:

"Dit dwingt de netbeheerder grote hoeveelheden elektriciteit te verhandelen. Dit betekent dat er één marktpartij komt die alle duurzame elektriciteit gaat aanbieden op de markt. Bij grote aandelen duurzaam is dit onwenselijk omdat de netbeheerder daarmee een grote marktmacht krijgt en zijn rol als onafhankelijke netbeheerder verliest."

Klinkklare CRAP! Alle via het EEG voor een "kostendeckende Vergütung" op het net ingevoede elektriciteit mag helemaal niet als "groene stroom" verhandeld worden!!! Zie paragraaf 37, lid 5 (onderdeel: "Ausgleichsmechanismus") van het ontwerp wetsvoorstel (onder behandeling) voor een 2e novellierung van het Duitse EEG (de van de EEG producenten afgenomen stroom wordt eerst gelijkelijk verdeeld over alle netbeheerders via verdeelsleutels, waarna het in universele porties "beschikbaar" komt voor alle klanten, werkt al jaren naar behoren!):

Zie ook het tale-telling "Doppelvermarktungsverbot" (via EEG vergoede stroom mag beslist niet [meervoudig] doorverkocht worden, en installatie beheerders mogen geen groencertificaten voor die stroom ontvangen [op straffe van intrekken van de feed-in vergoeding]):

Bron:

http://www.erneuerbare-energien.de/files/pdfs/allgemein/application/pdf/entwurf_ee_recht.pdf

De netbeheerders moeten gewoon met voorrang die stroom (Wettelijk verplicht Groen voor Grijs!!!) afnemen, er wordt helemaal geen "marktverstorende handel" mee bedreven, want het is al met zekerheid aangetoonde gecertificeerde groene stroom. Dat controleert de netbeheerder, want die moet die 100% groene stroom zowel verplicht afnemen, de feed-in uitbetalen aan de producent, als bij alle kWh verbruikers in zijn netgebied de EEG-Umlage innen (rond een halve eurocent/kWh...). Overschotten en tekorten worden onderling door de netbeheerders "ausgeglichen" (evenredig verdeeld), zodat geen enkele netbeheerder problemen ondervindt van lokale omstandigheden of specifieke markteigenaardigheden. Alle verplichte feed-in die via het EEG wordt gefinancierd wordt door het BMU ingeboekt doordat alle netbeheerders tot op de kWh nauwkeurig de volledige administratie moeten ophoesten, die ook nog eens (wettelijk verplicht) openbaar toegankelijk op het net ter beschikking van iedereen gesteld moet worden zodat ook derden kunnen controleren wat er met al die kWh gebeurt, voor hoeveel geld er feed-in betaald is, en waar dat geld vandaan komt (uit de bij iedereen geïnde EEG Umlage). Voorbeeld EnBW (1 van vele documenten op hun website over de verplichte uitvoering van het EEG):

http://www.enbw.com/content/de/netznutzer/media/pdf/Verguetungskategorien.pdf

De netbeheerders zijn helemaal geen "marktpartij" in die zin dat ze als "handelaars" zouden optreden, dat is pertinent onjuist, extreem misleidend en suggestief gesteld door vdH, en een blunder van megaproporties van EZ. De netbeheerders zijn simpelweg datgene wat ze altijd al waren. Transporteurs van elektriciteit. Niets meer, niets minder. Netbeheerders mogen ook in Duitsland helemaal niet "handelen" in stroom, het zijn helemaal geen leveranciers! Er zijn 875 netbeheerders in Duitsland (!!!!!) die allemaal verplicht duurzaam via het EEG gefinancierde (EEG Umlage op kWh) elektriciteit moeten afnemen. Niks "voorkeurspositie", "dominante marktspeler", of wat dan ook voor onzin. Dat is echt EZ crap.

(e1) VdH: "De netbeheerder komt ook in de problemen doordat deze wordt gedwongen grote hoeveelheden elektriciteit op te nemen. Omdat de duurzame producent geen economische prikkels krijgt om de productie van elektriciteit op de vraag af te stemmen, moet de rest van de markt dit opvangen. Dit is een economisch suboptimaal systeem. In het ergste geval kan er zelfs zoveel duurzame elektriciteit worden ingevoed dat het systeem overbelast raakt en een black-out kan ontstaan. In Duitsland is reeds gebleken dat dit een reëel risico is. Deze problemen worden groter naarmate het aandeel duurzame elektriciteit toeneemt."

KUL! Met de 3,8 Gigawattpiek alleen al aan zonnestroom (en de 25 Gigawatt windstroom etc.) zijn er in Duitsland nog nooit ernstige calamiteiten ontstaan. Er beginnen weliswaar lokaal soms "Engpässe" te ontstaan (die beslist niet zijn te beschouwen als calamiteiten!), maar die kunnen met de natuurlijke groei en door voortvarend de netbeheerders er aan te blijven herinneren dat ze aan hun wettelijke verplichtingen dienen te voldoen (uitbouwen bij aankomende capaciteitsproblemen), nog steeds allemaal opgelost worden. Er worden in "structuurzwakke" regio (lees: meestal platteland) dan bijvoorbeeld dikkere kabels aangebracht die de oude bekabeling vervangen, of er worden trafostations opgewaardeerd. Het geld daarvoor wordt bij iedere kWh verbruiker (dus niet uit Staatsbudgetten) uit de Netzentgelte betaalt. De netbeheerders staan onder zware druk om die transportkosten niet te hoog te laten worden, soms zelfs te laten dalen, wat efficiency oplegt:

http://www.focus.de/finanzen/news/strom-netzentgelt_aid_114565.html

(e2) Wat zonnestroom betreft is uitsluitend in landelijke gebieden (met name in het zonnige Beieren, met reeds in 2006 al 1,4% zonnestroom, en gezien het recente Photon bericht nu zelfs 2%) inmiddels soms noodzaak om een lokaal net te versterken. Bijv. doordat er tientallen kWp op boerderijdaken in vrij afgelegen gebieden worden geïnstalleerd. Dan moet de netbeheerder het lokale net verzwaren. Dat hoort tot het expliciete takenpakket van de netbeheerders. En dat is ook logisch omdat voor een degelijke toekomstige decentrale elektravoorziening die netten sowieso stapsgewijs uitgebouwd dienen te worden (net zoals dat, zonder protesten, decennia lang voor de hoogspanningsnetten is gebeurd, ook in Nederland). Voor decentrale opwek echter vooral op laag- en middenspanningsniveau, want op die niveau’s wordt steeds meer decentrale duurzame elektriciteit ingevoed. En ook direct weer afgenomen, wat de aanleg van peperdure hoogspanningsnetten juist voorkomt, en wat met de grootste kracht bevorderd zou dienen te worden omdat het de samenleving kapitalen aan vermeden investeringen kan opleveren.

In stedelijke gebieden is daar geen sprake van, daar is capaciteit genoeg. De miezerige < 50 MWp PV-capaciteit bij ons (waarvan we totaal niet weten wat dat in werkelijkheid aan kWh produceert, en wat verspreid is over het gehele land) stelt helemaal niets voor, en ook die magere 70(-90) MWp die er van EZ in 4 jaar bij zou moeten komen geeft nog steeds geen enkel probleem. Zelfs de invoeding van windstroom op land is geen enkele issue, er kan nog vele malen meer bij dan wat er tot nu toe gerealiseerd is (sommige bronnen spreken van 20%, andere van flink wat meer, voordat op infrastructuur niveau er uitgebouwd moet gaan worden). EZ probeert hier zeer bewust beren op de weg te "laten" zien (aan de Tweede Kamer, EZ bedrijft continu, elke dag, energiepolitiek) die er - zeker met het huidige uitbouwtempo en de voorziene forse vertraging ervan (Wind Service Holland, grafiek 8c!!!) - de komende decennia nog helemaal niet zijn (eerder met grote windparken op zee die aangesloten moeten worden op het landelijke net!).

(e3) EZ doet voorkomen alsof het als een "last" gezien zou moeten worden voor de (ongedefinieerde) "rest" van de markt om zogenaamd "klappen" op te vangen. Dit is een extreem misleidend beeld, wat ver bezijden de waarheid is, maar wat goed in hun centralistische straatje past waar geen "plaats" lijkt te zijn voor massale uitbouw van decentrale opwekking. EZ knuppelt elke keer weer met dit soort nep- en schijnargumenten de discussie over duurzame elektriciteit dood, zonder dat ze daarvoor door de Tweede Kamer in de beklaagdenbank worden gezet. En het Ministerie weigert om de extreem belangrijke voordelen van duurzaam en decentraal voor het voetlicht te brengen of die te erkennen. Gedenk het geruisloos doch schandalige met terugwerkende kracht vernietigen van de RUN-regeling voor vermeden netverliezen door een bodemprocedure van Eneco netbeheer... EZ heeft een ongelofelijk pak fossiel en nucleair boter op het hoofd en weigert om dat toe te geven. Nu "het" aan alle kanten extreem gaat knellen met onze archaïsche energievoorziening, begint het bloed te kruipen waar het niet gaan kan, en zijn de twee gladiatoren van de tegenover elkaar staande kampen van VROM en EZ elkaar over het splijtzwam dossier kernenergie elkaar met modder aan het insmeren...

(e4) De laatste opmerkingen van vdH genoemd onder (e1) zijn extreem ranzig. Ze zal dat keihard moeten aantonen, dat er black outs als gevolg van decentrale opwekking zouden zijn gebleken. Als er al iets gebeurd zou zijn (in het verleden), zal dat een incident zijn geweest wat nu als een olifant wordt opgeblazen maar waar veel van geleerd is. Ergo: eerst bewijzen s.v.p., niet voor de bühne donkerbruine vaagheden zitten verkondigen die niet worden aangetoond! Als vdH. het "incident" aan de Ems bedoelt (4 november 2006), daarvan is al keihard vast komen te staan dat windenergie niets met de veroorzaking van het incident te maken had, maar dat de lokale netbeheerder (E.ON Netz...) de kristalheldere regels voor de door hen uitgevoerde netonderbreking niet heeft nageleefd, en daarvoor keihard op de vingers is geslagen, zie het interim UCTE rapport, mijn commentaar op een artikel in Energie+ waarin die "suggestie" werd gewekt, en het final report van de UCTE:

http://www.ucte.org/_library/otherreports/Final-Report-20070130.pdf (NB: 2,72 MB)

(e5) Het "economisch suboptimale" systeem van vdH slaat helemaal nergens op. Dit is onbewezen prietpraat, onbewijsbaar, en gezien het feit dat Duitsland al ruim 14% duurzame elektriciteit (in een "geliberaliseerde markt") heeft en Nederland slechts een miezerige 6% (in een "geliberaliseerde markt"), mogen op dat vlak al de nodige enorme vraagtekens bij die onzin worden gezet. De elektraprijs in Duitsland wordt juist omlaag gedrukt door al die windstroom, en NL gaat met implementatie van harde CO2 emissiehandel moeilijke, zware economische tijden tegemoet...

(f1) VdH: “In Duitsland wordt daarom thans nagedacht over aanpassing van het feed in tariefsysteem om de stimulering van hernieuwbare elektriciteit beter inpasbaar te maken in de elektriciteitsmarkt.
Spanje is reeds enige tijd geleden overgestapt op een feed in premie systeem wat sterk lijkt op de SDE, waarbij de opgewekte hernieuwbare elektriciteit gewoon op de elektriciteitsmarkt wordt verkocht en in aanvulling hierop een premie wordt betaald.
Gelet op ervaringen uit andere landen is het daarom verstandig met de ambitieuze doelstellingen in Nederland een feed in premiesysteem zoals de SDE te introduceren.”

Voor de eerste uitspraak van vdH. heb ik totaal geen aanwijzingen gelezen of gehoord. Ze zal de Tweede Kamer moeten aantonen wat ze daarmee bedoelt, en of dat wel geïmplementeerd zal worden, dit riekt naar manipulatie van het Nederlandse parlement. Ik heb niets anders gehoord en gelezen dan dat het degressiepercentage voor zonnestroom wordt opgeschroefd, wat zal resulteren in verlaagde feed-in tarieven, voor het eerst in 5 jaar tijd. En dat Duitsland bijvoorbeeld al aan het werk is met een Kombikraftwerk waarbij biomassa, wind en zonnestroom samen met een evt. in te passen (reeds bestaand) Pumpspeicherwerk voor basislast van een kleine stad kan zorgdragen. Aangetoond in de praktijk, en die geweldige ontwikkeling heeft in het geheel niets van doen met "aanpassingen aan het EEG", hooggeschatte mevrouw vdH, maar dat project is door autonoom van de energiesector operererende decentrale duurzame elektriciteit genererende apparatuur verkopende marktpartijen opgezet, met laaiend enthousiaste ondersteuning van ... het Duitse VROM (BMU)!!!!

http://www.kombikraftwerk.de/index.php?id=27

(f2) Spanje. Is extreem hard gegroeid, er wordt met een 1.200 MWp "cap" gedreigd, er worden harde woorden gesproken, de Partida Popular heeft de verkiezigen onverwacht toch verloren (anders had het bestaande, op 27 september a.s. aflopende, per Koninklijk Decreet afgekondigde feed-in regime mogelijk in zwaar weer terecht gekomen), en er is vooralsnog niets met zekerheid bekend over continuering van het bestaande (extreem succesvolle) dan wel een aangepast (en zo ja, HOE dan wel) feed-in systeem. Daar keiharde uitspraken over doen door een buitenlands pak boter op het hoofd hebbend EZ ministerie in een kikkerlandje, zonder keiharde bewijzen daarvoor op tafel te leggen, lijkt me beslist niet serieus te nemen in de huidige zeer warrige situatie. EPIA weer, bericht van 25 februari:

Soorgelijke analyses komen in het extreem goed ingelichte vakblad Photon voor, laatst nog in het maartnummer, pagina 21: "Spanien, Rückkehr an den Verhandlungstisch bleibt ohne Ergebnis." Lees: alles is nog open, hoe het "verder moet" in Spanje is nog complete mist voor de direct betrokken partijen. Doch blijkbaar weet EZ alles over de nabije toekomst van decentrale opwekking van duurzame elektriciteit in Spanje...

Conclusie: Spanje kan absoluut niet als "representatief" voor een geslaagd, stabiel "feed-in" model gezien worden. En kan dan ook beslist niet als "voorbeeld" gezien worden waaraan het Nederlandse SDE "gespiegeld" zou kunnen worden, dat is een absolute farce. Ons buurland Duitsland echter wel degelijk. Spanje zal moeten leren "afkoelen" en de monumentale groei op een wat lager, maar gezonder niveau zien te krijgen. Wat veel hoger zal blijken te liggen dan het niveau wat in Nederland onder een dichtgenaaid SDE regime zal kunnen worden bereikt. Hoe, daar heeft het oer-Nederlandse EZ geen kaas van gegeten, want hier "groeit" er nauwelijks iets. Met miezerige procentpuntjes. Vorig jaar echter zelfs: negatieve groei!!!

(f3) Het gezeur van EZ over een "feed-in premie" systeem moet in het licht van het bovenstaande dan ook met een grote pot zout genomen worden. Hun blijkbaar superieur geachte model is vooralsnog totaal onbewezen (gedenk de MEP ellende!!!) en dient eerst maar eens superkritisch tegen het licht gehouden te worden in 2011 na "bewezen resultaat". Kijken of we dan Duitse groeicijfers behaald zullen hebben, en waar de oosterburen dan inmiddels zijn beland (nu ruim 14%; streven: minimaal 25-30% duurzame elektriciteit in 2020, dat is alweer 5-10% hoger dan de vorige doelstelling...).

http://www.erneuerbare-energien.de/inhalt/40735/

Vraag 75

(a) Rabiate polder-nonsens wederom. Van der Hoeven suggereert hiermee dat het Duitse EEG systeem, volledig (!!!) gefinancierd uit de EEG Umlage, waar geen mens - Otto Normalverbraucher inclusief - ook maar een seconde van wakker ligt, geen "stabiel" systeem zou zijn. Wat klip en klaar gelogen is en pertinent en in de praktijk sinds 2000 aangetoond niet waar is. Omdat het een florerende, alsmaar groeiende markt heeft gebracht en wat al sinds 2000 naar behoren werkt, vele tienduizenden banen heeft opgeleverd, een enorme industriële ontwikkeling, forse omzetten, explosie van de export, een keiharde maatschappelijke "licence to operate", en zelfs zeer actieve participatie (430.000 zonnestroomsystemen) door burgers, bedrijven, en honderden maatschappelijke organisaties.

Financiering "uit de Rijksbegroting" heeft in Nederland alleen maar tot gigantische drama’s geleid op het vlak van de "stimulering" van duurzame elektriciteit. Transparant was het al helemaal nooit, want achteraf is gebleken dat wind door domme rekenexercities en onterechte uitgangspunten (zoals een absurd lage olie/barrel prijs) onnodig te veel geld heeft gekregen, met perverse gevolgen. Ook de palmolie bijstook in fossiele centrales (uitsluitend extreem lukratief voor een Big Boy) is extreem volatiel gebleken, met rampzalige consequenties en een extreem ongezonde "dynamiek" in het aandeel duurzaam (biomassa in elkaar gestort doordat terecht palmolie niet meer werd ondersteund). Dus waar vdH haar claim vandaan haalt dat het NL door de Staatsbegroting ondersteunde systeem superieur zou zijn aan het door haar blijkbaar diep geminachte Duitse supermodel lijkt me op drijfzand te berusten. En dan druk ik me zéér voorzichtig uit...

De door vdH genoemde "doelstellingen" zijn nogal makkelijk te behalen want miezer-mager (in ieder geval voor zonnestroom, echter: daarop wordt geen enkele garantie gegeven!!!). Als je talloze, vaak reteslim verstopte "caps" op de regeling zet en natuurlijke "groei" onmogelijk maakt door van alles af te knijpen, dan kun je wel lekker magere "doelstellingen" (van EZ!) gaan "halen". Maar die hele opzet is de dood in de pot voor een gezonde marktontwikkeling. Die markt moet kunnen knallen als de marktcondities rijp zijn. Ongelimiteerd. De Nederlandse Staat is fysiek en mentaal totaal niet in staat gebleken om gezonde marktcondities te creëren, laat staan om ze ruimte te geven. Elke keer weer moet er "ingegrepen" worden, het is herhaalde malen gebeurd, tot grote woede en frustratie van vrijwel alle "marktpartijen". Er is geen enkele garantie dat de SDE regeling daar van verschoond zal blijven. Omdat hij uit de Staatsbegroting gefinancierd wordt!

Vergelijkbare antwoorden kunnen gegeven worden op de volgende vraag 76, die het i.p.v. over een kWh opslag opeens heeft over een zogenaamde "fonds", waaruit duurzame energie subsidies vergeven zouden moeten gaan worden. Het is weer een door bureaucraten te beïnvloeden, veel te ingewikkeld en duur systeem, wat ook al niet zo goed zal werken als het Duitse systeem.

Tot slot

Zo, dat was voorlopig wel genoeg. Mochten er vragen of opmerkingen zijn over het hierboven door mij gestelde, heeft u ook opvallende leugens of verdraaiingen van de waarheid in die "120 antwoorden van EZ" gevonden, of anderszins, stuur dan een e-mail. Als uw reactie een duidelijke meerwaarde biedt, zal ik hem op deze pagina opnemen. Met dank.

Pagina : eerste commentaren gestart eind februari 2008;
definitieve opmaak en publicatie dd. 1 april 2008