Wie krijgt er straks klop?
MEP op de snijtafel

Na het onvoorstelbare “rumoer” in de nazomer van 2006, toen Joop Wijn op effectieve wijze de “oude MEP” om zeep hielp en Nederland terug in de fossiele Middeleeuwen wierp (zie uitgebreide verslaggeving via de MEP-Drama pagina elders op Polder PV), is het hoog tijd voor nieuw politiek gekrakeel, want de Algemene Rekenkamer (AR) heeft inmiddels haar “bevindingen” over de oude MEP op papier gezet, en het is allemaal voor het geïnteresseerde publiek na te lezen (publicatie 15 mei 2007). Economische Zaken krijgt er genadeloos van langs van de AR, en de kritiek is bepaald niet mals te noemen. Echter, EZ zou EZ niet zijn als er niet een vet verweer op de “aantijgingen” zou komen, waarin prachtig om de hete brij heen gepraat wordt of sommige forse beschuldigingen keihard, doch met magere “bewijslast” worden weersproken. Waar de AR in het nawoord van haar rapport overigens weer vrij laconiek overheen stapt met enkele nuchtere vaststellingen die er niet om liegen. Polder PV tracht e.e.a. uit de doeken te doen in onderstaand bericht, met enkele smakelijke selecties uit de misère. Voor het volledige verslag, gaarne zelf de documenten op de AR website raadplegen. De oortjes gaan er wellicht van gloeien!

Inleiding
Duurzaamheidsaspect genegeerd
Perversiteit ten top
"Open einde" regeling nicht wie in Deutschland
De 9% leugen
CBS statistiek en de biomassa dip
De mogelijke druppel in de MEP emmer
Financieel (wan)beheer?
"Vrijval" en de - gerede - twijfels daarover
Wind teveel - zon niet aan bod
Opmerkelijk
Nawoord
Tenslotte:
reactie Klaas de Jong
reactie Natuur en Milieu
Nagekomen:
Beantwoording kamervragen n.a.v. A.R. rapport

Inleiding

Op de website van de AR (wier functie is: “controleert of het Rijk geld uitgeeft en beleid uitvoert zoals de bedoeling was.”) staan de volgende documenten, allen te raadplegen via deze link:

• persbericht AR
• rapport AR aan Tweede Kamer, 15 mei 2007 (372 kB). Officieel Tweede Kamerstuk 31028, nr. 1
• CE-rapport “Overwinsten bij de subsidieregeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP)” (april 2007) 572 kB
• Reactie concept rapport Algemeen directeur TenneT (4 pp., 18 april 2007) 1.891 kB
• Reactie concept rapport minister van Economische Zaken (9 pp., 1 mei 2007) 974 kB

De voor het lekenpubliek belangrijkste en in begrijpelijke taal gestelde conclusies van de AR vindt u in het Tweede Kamerstuk op pp. 13-17, direct gevolgd door de “bestuurlijke reacties” (feitelijk samenvatting van stellingnames van TenneT en EZ), en het nawoord met commentaar van de AR (synthese) op die inbreng op pp. 18-22 (afsluitend tabel met overzicht op p. 23).

Polder PV pikt de meest opmerkelijke zaken uit het rapport en het persbericht en gaat kort in op enkele reacties "uit het veld".

Duurzaamheidsaspect totaal genegeerd/fixatie op grote schaal

De AR is niet bepaald “gecharmeerd” van het feit dat EZ voor een rigide, koele (lees: uitgeklede) invulling van de EU richtlijn voor “klimaatneutrale” elektriciteit koos, en daarmee volstrekt voorbij ging aan een minstens even grote noodzaak om bijvoorbeeld een eigen markt op te bouwen voor (decentrale) duurzame energie die niet voor een aanzienlijk deel van uitermate kwetsbare, grotendeels uit het buitenland geïmporteerde, en bovendien uiterst dubieuze grootschalige biomassa bijstook in de grote energiecentrales zou afhangen. Andere beleidsdoelen dan (vermeende!) “klimaatneutraliteit” zijn volstrekt genegeerd, en daarmee heeft EZ hoog spel gespeeld, gezien de door de AR gesignaleerde grote risico’s met deze eenzijdige benadering.

AR signaleert dat biomassa bijstook bovendien verre van CO2 neutraal is in veel gevallen (denk aan de beruchte bijstook van restproducten van de palmoliefabricage), en dat andere duurzaamheidsaspecten onterecht nauwelijks een rol hebben gespeeld. Zoals:

• zeer hoge druk op het (verder) kappen van regenwoud in – bepaald niet als vooruitstrevende democratieën bekend staande - landen als Indonesië en Maleisië;
• de (in het AR rapport verbazingwekkend niet genoemde) exploitatie van grote veengebieden voor palmolie productie, met als dramatisch gevolg: enorme CO2 uitstoot door sterke ontwatering en desintegratie van het uit organisch materiaal bestaande veen. Indonesië blijkt daardoor al een van de grootste broeikasgas producenten te zijn op de wereld;
• exploitatie van arbeiders op de gigantische, uit monocultures bestaande plantages;
• verdringing van voedselgewassen, etc.

Beleidsdoelen zoals een betrouwbare, een schone, of een betaalbare energievoorziening zijn voor een groot deel genegeerd door EZ. EZ beweert vervolgens dat die doelen “langs een ander spoor worden aangepakt”, maar gaat niet in op welke wijze zij dat dan heeft ingevuld (of dat die insteek wel als effectief beleid gezien zou moeten worden).

Perversiteit ten top

Een van de meest perverse gevolgen van het rampbeleid van EZ is de zieke wijze waarop de CO2 emissiehandel (zogenaamd) blijkt te “werken” in de alledaagse praktijk, in combinatie met de gevolgen van de oude MEP regeling waar het de bijstook van biomassa betreft (ik wijs u er maar weer eens op dat alleen de grote fossiele energieproducenten daartoe in staat waren, die al jaren goud geld verdienen aan hun kunstmatig aan de olieprijzen gekoppelde handel!). Ik citeer uit de conclusies (p. 14 TK stuk), houdt u vast en lees vooral die laatste zin heel erg goed!

“Wij constateren dat de MEP-subsidies de effectiviteit van dit systeem van CO2-emissiehandel verminderen. Dit komt doordat bedrijven, gesubsidieerd door de MEP-regeling, elektriciteit uit fossiele brandstof vervangen door duurzaam opgewekte elektriciteit, zonder gebruik te hoeven te maken van verkregen emissierechten. Voor deze duurzame elektriciteit zijn immers geen emissierechten nodig. Het gevolg is dat de elektriciteitssector in feite CO2-emissierechten overhoudt. Die overblijvende rechten kunnen de bedrijven verkopen, waardoor het aanbod van emissierechten toeneemt, de prijs van deze emissierechten daalt en de prijsprikkel (om zelf aanvullende maatregelen voor beperking van CO2-emissie te nemen) vermindert.”

Opzet “open einde” onvergelijkbaar met Duitsland

Vernietigend is de AR ook over het toezicht op de MEP regeling, wat bij EZ zeer slecht geregeld bleek te zijn. Een van de meest opmerkelijke tekortkomingen blijkt te zijn dat EZ nog steeds niet een hoogst noodzakelijk “Controleprotocol voor biomassa” verplicht gesteld blijkt te hebben, wat natuurlijk vragen is om problemen op een geliberaliseerde markt waar de roofriddermentaliteit al snel “usance” is. Ik ben het echter niet eens met de conclusie van de AR (en van vele anderen, waaronder diverse politici met gigantische pakken boter op het hoofd) dat veel ellende was te herleiden naar het feit dat de MEP uiteindelijk “een open einde regeling” bleek te zijn.

In Duitsland werkt de “open einde regeling” genaamd het EEG namelijk al jaren perfect, omdat de EEG “Umlage” al die tijd niet uit een vast budget van een Ministerie, of uit de Staatskas wordt gefinancierd, maar uit een opslag op de variabele kilowattuurprijs, dus buiten de Staatsbegroting om, en geïnd door de netbeheerders. Omdat het elektraverbruik ook in Duitsland nog steeds stijgt, komen er dus steeds meer inkomsten vrij om de feed-in tarieven uit te financieren, bovendien betaalt de vervuiler (lees: de kWh verspiller) naar rato dus veel meer dan de energie zuinige gebruiker, zoals het ook hoort te werken. Het principe “de vervuiler betaalt” in optima forma, maar wat in Nederland al lang niet meer gerealiseerd wordt omdat alle financierings-instrumenten “naar het gemiddelde” worden toegerekend wat elke prikkel tot besparing in de kiem smoort.

Een gemiddeld Duits huishouden betaalt overigens slechts 12-18 euro per jaar aan die fantastisch werkende “open einde” regeling. Wettelijk vastgelegd in een systeem wat in niets lijkt op de krakkemikkige, vol gaten zittende Nederlandse regelgeving. In Nederland was zelfs de 52 euro vaste bijdrage per huishouden voor het kaartenhuis genaamd de MEP niet voldoende…

De 9% leugen

Wel is de AR zeer duidelijk over hun interpretatie van het rigoreus en plotsklaps stoppen van de MEP door Joop Wijn op 18 augustus 2006: Volgens de AR had dat alles te maken met de blijkbaar door EZ als “onbeheersbaar” bevonden financiering van de (oude) MEP, en “moest” de regeling wel dichtgegooid worden, wilde de regeling niet volledig ontsporen (al was het zo onwettig als de pest...). EZ spartelt heftig tegen en laat van der Hoeven uitspreken dat ook (niet door de AR geraadpleegde, want na het rapport uitgevoerde) recente berekeningen (door “belanghebbende” EZ) zouden hebben laten zien dat die miezerige 9% “duurzame” elektriciteit in 2010 alsnog gehaald zou gaan worden. Waarvoor echter geen keiharde bewijzen geleverd (kunnen!) worden. AR denkt hier het hare over, en ze zijn niet de enige, want de dubieuze grondslag waarop de regeling “dicht moest”, werd en wordt door steeds meer mensen en organisaties heftig betwijfeld. Zo had Nieuwsblad Stromen begin dit jaar al zeer ernstige bedenkingen bij de haalbaarheid ervan op basis van een interview met analisten bij ECN in Petten. Een uitermate hete politieke aardappel die mogelijk nog forse consequenties gaat krijgen, ook al gezien de uitlatingen van GroenLinks dat sommige bevindingen van de AR zeker tot “politieke consequenties” zouden moeten leiden... Op Polder PV staat al sinds het uitbreken van het MEP drama na 18 augustus 2006 op de homepage een aangepaste, bekende oerhollandsche spreuk: “Al is de 9% leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel”...

Als u het niet gelooft, dat, vanwege de zeer hoge biomassa bijstook component in de oude MEP (zie ook forse groei van die bijstook "onder de oude MEP", zoals duidelijk wordt uit diverse grafieken in mijn bespreking van het CBS rapport over 2005), die 9% niet gehaald zou kunnen worden in 2010, moet onderstaande recente grafiek van het CBS maar eens bekijken, zich realiseren dat de biomassa bijstook in 2005 ruim 47% van de totale “duurzame elektriciteit” was (CBS), en zelf wat extrapolaties gaan maken…

CBS statistiek "duurzame" energie 2006

^^^ Ontwikkeling biomassa bijstook in grote energiecentrales Let vooral op het instorten van de opbrengst vanaf de tweede jaarhelft van 2006 (3e en 4e kwartaal), met als meest waarschijnlijke oorzaken: Stopzetten inkoop (en bijstook???) palmolie bijproducten door Essent na door Milieudefensie gewonnen procedure bij de Reclame Code Commissie (Essent mag geen “Groene Stroom” contract claimen als ze niet keihard kunnen aantonen dat die biomassa bijstook “duurzaam” wordt geproduceerd). Bovendien werd 18 augustus 2006 de MEP voor nieuwe projecten dichtgegooid, en was kort daarvoor de subsidie voor biomassa bijstook al fors verminderd, dus dachten de grote bijstokers blijkbaar: "Lamazittuh, we schakelen wel weer over naar die goedkope kolen..." © CBS Voorburg/Heerlen 2007

Dieselaggregaten als mogelijke druppel in de emmer voor “18 augustus”?

Tenslotte, niet op ingegaan door de AR, en mogelijk een extra “incentive” voor EZ om de tent dan maar (plotseling) dicht te gooien op een nazomers vrijdagmiddagje, waren de voor het Ministerie omineuze plannen van de relatieve nieuwkomer BioX die het nota bene voor elkaar had gekregen om een paar zeer lucratieve vergunningen bij VROM te verkrijgen voor hun op palmolie bijproducten te stoken dieselaggregaten. Die mogelijk gigantische hoeveelheden nieuw budget (inmiddels door EZ op te hoesten) uit de oude MEP-regeling zouden gaan vreten, waardoor de “onbeheersbaarheid” van die regeling monumentaal zou gaan worden. Of is die “onbeheersbaarheid” mogelijk juist ontstaan door die claim van mogelijk wel 3 op palmolie bijproducten te stoken centrales, die, als ze een “MEP-beschikking” hebben gekregen (of alsnog zouden krijgen) maar liefst driekwart miljard euri subsidie zouden gaan opstrijken de komende tien jaar. Dat werd zelfs energietransitieolieboer Rein Willems (Shell) uiteindelijk te gortig, en dus schreef hij een pittige brief naar VROM (die mogelijk ook bepaald niet zuiver gehandeld heeft, gezien hun jarenlange “onmin” met dat andere ministerie…).

Misschien heeft EZ uiteindelijk wel een “deal” gesloten: we accepteren er een, hoogstens twee in de oude MEP, om Joop makkelijk aan zijn “9% duurzaam voor 2010” te helpen, maar dan gaat de tent van onze begroting ook subiet en ogenblikkelijk dicht. Leuk onderwerp voor een parlementaire enquête, lijkt me…

Financieel "beheer"

Je zou verwachten dat bij een Ministerie als EZ het beheer en toezicht van dergelijke belangrijke beleidspakketten als de MEP goed geregeld zou zijn. Het is vooral schokkend uit het AR rapport te moeten concluderen dat het toezicht en controle een puinhoop was. Er wordt bijvoorbeeld voor die regeling slechts “2,8 tot 3,7 fte” (3,7 waarvan 2,2 voor beleidsontwikkeling...) was gereserveerd. 3 tot 4 “man/vrouw” voor de uitvoering en controle van een financieel topdossier als de MEP, met, op de begroting voor 2006 een bijgestelde 685 miljoen euri (brief EZ aan TK van 21 september 2006)???

Overigens, EZ heeft, heel makkelijk, een zondebok voor de opgemerkte beheers tekortkomingen gevonden: ze zeggen doodleuk dat de externe accountant van subsidieverstrekkend, door EZ in het leven geroepen orgaan EnerQ zijn werk blijkbaar niet goed heeft gedaan…

Grote twijfels over herinzetbaarheid “vrijgevallen” MEP-gelden

Ook zet de AR terecht grote vraagtekens bij het volgens EZ “te claimen” op de begroting staande “oude MEP-geld” voor nieuwe projecten, mocht om wat voor reden dan ook projecten niet doorgaan, vroegtijdig afgebroken worden, of niet “voldoen aan de gecreëerde verwachtingen”. Vooral, wederom, knijpt hier de forse, in de (voor de hier getoonde CBS statistiek aan de TK gestuurde) ramingen opgenomen biomassa bijstook, want de prijzen voor biomassa nemen ook toe en het kan voor een daartoe niet verplicht energiebedrijf uitermate lucratief zijn om dan maar die biomassa te laten zitten en de fik weer uitsluitend in de goedkope steenkolen te gaan zetten. Dan blijven er dus weer veel “MEP-rechten” liggen (die wel in de 9% ramingen zijn opgenomen), op een moment dat het die paar beleidsambtenaren helemaal niet gunstig uit zou kunnen komen. Laat staan dat er dan “eventjes” een nieuw project zou kunnen opstarten binnen een jaar tijd, waarvan de uiteindelijke productie dan uit die “vrijval” gesubsidieerd zou kunnen gaan worden. EZ draait en kronkelt, de AR stelt nuchter vast dat EZ zichzelf wederom rijk rekent naar die (nog steeds voor een rijk land armzalige) 9% in 2010...

Wind teveel betaald? Zon de pineut?

Uit een bij het AR rapport gevoegd uitermate ingewikkeld (zwaar statistisch) onderzoek van het bekende CE in Delft zou gebleken zijn dat windenergie gemiddeld genomen te veel MEP subsidie gekregen zou hebben. De windenergie branche mag wat mij betreft zich daar eens op werpen, want dat kan ik slecht beoordelen. Gesproken wordt van een bedrag van 208 miljoen euri wat “teveel” betaald zou zijn (om de turbines rendabel te kunnen laten draaien), hetgeen te maken gehad zou hebben met het uitgaan van een vastgezette elektriciteitsprijs die voor de toekomst als “te conservatief” ingeschat zou zijn.

Stel nu dat het “waar” is. 208 miljoen euri. Wat had daarvan bijvoorbeeld aan zonnestroom subsidie besteed kunnen worden (wat niet gebeurd is, door die “historische” onzin die Brinkhorst in de Tweede Kamer mocht verkopen over "dure" zonnepanelen die beter in de Sahara opgesteld dienden te worden; de markt is volledig in elkaar gestort sinds eind 2003)?

Uitgangspunt: feed-in tarief van, zeg, 40 eurocent/kWh voor zonnestroom. Daarmee had in theorie 208/0,4 = 520 miljoen kilowattuur zonnestroom van gefinancierd kunnen worden. Stel dat die feed-in regeling op de “Duitse wijze” voor 20 jaar vast gezet had geweest. Dan had er per jaar 520/20 = 26 miljoen kWh gesubsidieerd kunnen worden voor 40 eurocent/kWh. Bij een gemiddelde opbrengst van een optimaal georiënteerd, schaduwloos PV-systeem van 800 kWh/kWp zou dat neerkomen op een op te stellen PV-vermogen van 32.500 kWp = 32,5 Megawattpiek wat zo gefinancierd had kunnen worden. Dat had dus in 20 jaar tijd tot een toename van 58 procent t.o.v. het nu geplaatste 45 MWp netgekoppeld PV-vermogen hebben kunnen leiden...

Opmerkelijk

TenneT (alwéér zo’n door EZ in het leven geroepen instelling…) stelt doodleuk dat “een generieke verplichting” niet effectief is. Ze doelt daarbij op het opleggen van een verplicht aandeel duurzaam voor alle energiebedrijven (helaas wordt daarbij niet gedefinieerd wat "duurzaam" dan wel precies betekent). Opmerkelijk is, dat het er naar uitziet dat dat juist een van de kernpunten van het “duurzame energiebeleid” van het nieuwe kabinet dreigt te gaan worden, terwijl Cramer vindt dat “Nederland daarvoor te klein zou zijn”. TenneT stelt een “combinatie” van verplichting en “nieuwe MEP” voor. Ik zie de (bureaucratische) buien alweer hangen...

Nawoord

De AR stapt vrij laconiek over het “pittige” verweer van EZ heen en blijft min of meer bij haar keiharde conclusies. Jammer dat de AR niet de tijd werd gegund voor een vergelijking met internationaal werkende alternatieven. Dan had ze meteen kunnen meenemen dat uitsluitend de feed-in tariefsystemen zoals Duitsland die uitgevonden heeft en rigide en met doorslaand succes toepast, het enige zinnige alternatief is en dat de zoveelste nieuwe poging van TK, EZ, AR, TenneT en noem ze allemaal maar op, om weer “een eigen lijn te trekken” hoogstwaarschijnlijk tot nieuwe drama’s zal gaan leiden en de doelstelling om maximaal duurzaam te produceren hopeloos ver naar de toekomst zal gaan verschuiven…

Een van de meest tale-telling conclusies die de AR trekt is de volgende, inmiddels ook elders verwoord (letterlijk citaat, p. 21 TK stuk):

“In tegenstelling tot wat de minister schrijft achten wij het niet onaannemelijk, uitgaande van de analyse van de auditdienst van EZ, dat de budgettaire onbeheersbaarheid één van de aanleidingen vormde die de (interne) discussie over het doelbereik en het op nul zetten van de MEP-regeling versneld heeft. Wij stellen niet dat de budgettaire onbeheersbaarheid de eigenlijke reden is.”

(NB: de nadruk was van de AR zelf...)

En in een uitermate interessante voetnoot op dezelfde pagina:

“De Algemene Rekenkamer hanteert een systeem om de effecten van haar onderzoeken te toetsen. Wij monitoren over een langere periode of ministeries onze aanbevelingen opvolgen en/of hun toezeggingen nakomen. De resultaten van deze monitoring presenteren wij periodiek in zogenoemde terugblikrapporten.”

Over “politiek gevoelige” conclusies gesproken. En: hoe gaan de bureaucraten op EZ zich hier nu weer uit redden?

Tenslotte

Nog twee reacties, en dan is het wel weer even welletjes geweest met “hoofdpijndossier” hollandsche MEP:

(a) vernietigend bondig commentaar van Klaas de Jong, eindredacteur Energieprojecten.nl, op de website van het Reformatorisch Dagblad (zie link, aanbevolen!). Paar citaatjes:

• “… is Den Haag op het gebied van duurzame energie de weg kwijt”
• gedachte bij EZ: “grote stappen, snel klaar”
• “Bij de beslissing van toenmalig minister Wijn om op 18 augustus de MEP voor nieuwe aanvragers te blokkeren moeten haast wel andere motieven een rol hebben gespeeld.”
• “Het is een typische Haagse misvatting om te denken dat biomassa geïmporteerd moet worden.”
• “Al met al kunnen we van twee jaar stilstand spreken…”
• “Na deze twee mislukkingen hebben we kennelijk nog niets geleerd.”
• “…wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.”

Waarvan akte. Smullen geblazen!

(b) “Nieuwe MEP kan beter en goedkoper”. Persbericht van Natuur en Milieu, vooruitlopend op het binnenkort te publiceren, lang verwachte “milieuoffensief” tegen de zwaar in fossiele brandstoffen gedrenkte, door Rein Willems van de Energietransitie gepushte plannen (Green4Sure). Lezen, want hier wordt zo’n beetje “het Duitse model” in een A4’tje voor Nederland voorgesteld. Vast feed-in tarief voor tien jaar, biomassa mag alleen als het aan zware duurzaamheidscriteria voldoet en maximaal CO2-winst oplevert. Financiering feed-in tarieven uit opslag op de kWh prijs. Enige vraagteken: tijdelijkheid en overschakeling op “duurzame stroommarkt” in 2012??? Is die er dan überhaupt???

http://www.refdag.nl/artikel/1302647/MEP-subsidie+moet+weer+ingevoerd.html (artikel Klaas de Jong)
http://www.natuurenmilieu.nl/page.php?pageID=88&itemID=2737 (persbericht Natuur en Milieu)

http://www.rekenkamer.nl

Nagekomen

Naar aanleiding van het forse A.R. rapport zijn er de nodige "prikkelende vragen" geweest in de Tweede Kamer (zo gaat dat in parlementair Nederland), althans: van de commissies voor Rijksuitgaven en voor EZ. En daar hebben onze vlijtige bureaucraten bij EZ uiteraard weer een heftige brief op geschreven vol met enkele verrassende wendingen. 15 pagina's ditmaal, gedateerd 29 juni 2007. Handtekeningetje van van der Hoeven eronder (die krijgt straks wellicht de schuld, want "verantwoordelijk minister"), en weer bij tijd en wijlen onnavolgbaar, zoals natuurlijk de bedoeling is. Want er moet zo veel mogelijk van de voor EZ gloeiend hete materie afgeleid worden, en er moeten zo dik mogelijke rookgordijnen opgetrokken worden om vooral niet te laten weten wat Nederland allemaal voor ranzigs kan verwachten op het gebied van de fossiele, gecentraliseerde energievoorziening "in een geliberaliseerde markt", de nu al bij voorbaat kansloze zoveelste MEP voor "duurzame energie" (niet eerder dan voorjaar 2008 ingaand) included...

Polder PV heeft een uitgebreide reactie geschreven op het antwoord op vraag 13 in die brief, die gaat over enkele bespottelijke claims van EZ waarom Nederland zogenaamd niet "geschikt" zou zijn voor een Duits EEG en aan een zogenaamde "dynamische" (aan de actuele elektriciteitsprijs gekoppelde) MEP zou "moeten". Te bezopen voor woorden... Zie de PV-nieuwspagina.

http://www.minez.nl/dsc?c=getobject&s=obj&objectid=152305&!dsname=EZInternet&isapidir=/gvisapi/