New solar statistics net manager Liander in Netherlands

Basisgegevens / bron © Liander, status update (2009 tm.) oktober 2021

Alle grafieken en tabellen © 2021 Peter J. Segaar/www.polderpv.nl

† Data en grafieken gebaseerd op cijfer reeks verkregen van Liander op aanvraag door Polder PV.

Grafische uitwerking, analyse en interpretaties zijn de volledige verantwoordelijkheid van Polder PV.

Voor kort introductie artikel tot deze webpagina zie bijdrage van 4 november 2021

Introductie

Polder PV rapporteert al enige jaren regelmatig over de evolutie van zonnestroom capaciteit bij de grootste netbeheerder van Nederland, Liander (dochter van de holding Alliander). Tot en met het derde kwartaal van 2021 werd daarover reeds een overzicht gemaakt, waarbij de focus vooral lag op de verdeling over de provincies, en de totale volumes. Zie de analyse van 14 oktober 2021.

Een van de eigenaardigheden van die eens in het kwartaal gepubliceerde statistiek is, dat recent is gebleken, dat de opgegeven totaal cijfers feitelijk een kunstmatige optelling betreffen van het generator vermogen (STC / DC) bij installaties achter kleinverbruik (KVB) aansluitingen, en het zogenaamde gecontracteerde (AC !) vermogen van alle projecten achter grootverbruik aansluitingen (GVB)*. Dit geeft natuurlijk een artificieel resultaat, want feitelijk is het optellen van appels en peren. Het generator vermogen van de GVB aansluitingen is (nu) nog niet bekend, dus eigenlijk moet je KVB en GVB separaat behandelen, om daar aparte trends in te kunnen ontdekken.

Om die trends zichtbaar te maken, en de aandelen van de KVB en GVB marktsegmenten beter in het vizier te krijgen, heeft Polder PV weer een expliciet dataverzoek gedaan bij Liander, en, met grote dank, een flinke dataset ontvangen met genoemde uitsplitsing tussen KVB en GVB. De dataset loopt van mei 2009, tot en met bijna eind oktober 2021, en geeft maandelijkse resultaten weer. De huidige analyse bevat diverse grafieken, en duiding, van meerdere aspecten rond de - gescheiden - evoluties van de trends bij KVB resp. GVB aangesloten zonnestroom projecten. En gaat ook nog in op de status van de grootste contribuerende gemeentes in Liander netgebied.

Opvallend hierbij is, o.a., de verdergaande groei in het KVB segment. Op basis van een extrapolatie heeft Polder PV berekend dat dit bij Liander in 2021 mogelijk 7% meer volume (generator capaciteit) zal omvatten, dan de nieuwbouw in 2020. Voor het gecontracteerde vermogen in het GVB segment is de verwachting beslist ook forse groei, maar deze is slechter af te schatten vanwege de nodige onzekerheden, en de geïllustreerde volatiele ontwikkeling in dit markt segment, met forse pieken en dalen. Toch heeft Polder PV een poging gedaan om aan de hand van gesignaleerde evoluties eerder in 2021 een eindejaars-accumulatie voor het totale zonnestroom productie park te berekenen. Hij komt voor eind 2021 bij Liander voorlopig op een geaccumuleerd (KVB + GVB) volume van 5,2 GWp aan generator capaciteit. En een mogelijke jaargroei van zo'n 1.365 MWp.

Dit is een actueel vervolg van een eerdere analyse die vooral veel details liet zien over regionale verschillen, voor het eerst gepubliceerd op 19 februari 2020. De focus ligt ditmaal op de grote verschillen tussen de KVB en GVB marktsegmenten. Let op dat historische data enigszins kunnen zijn gewijzigd, het huidige artikel bevat de meest recente, door Liander verstrekte data. Het gaat meestal niet om grote wijzigingen.

* KVB = cumulatief geïnstalleerd vermogen (resp. aantal installaties) in MW (in terminologie Polder PV: MWp, DC capaciteit van de generator) achter kleinverbruik aansluitingen, resp. GVB = gecontracteerd vermogen / installaties achter grootverbruik aansluitingen. Let daarbij op, dat "gecontracteerd vermogen" bij GVB de AC-zijdige aansluiting betreft van de omvormers van het project. De capaciteit van de DC generator (de feitelijke PV installatie) ligt bijna altijd hoger, omdat omvormer capaciteit wordt "onder-gedimensioneerd" t.o.v. de STC capaciteit van de generator zelf. In een nadere toelichting van een Liander medewerker werd eerder dan ook gesteld: "Het gecontracteerde vermogen is inderdaad wat de klant met ons heeft afgesproken als maximale terugleverpiek. Er kan wel degelijk meer vermogen geïnstalleerd zijn".

Inhoudsopgave

Introductie

(1) Evolutie van aantallen PV installaties en capaciteit in netgebied Liander - kleinverbruik

In bovenstaande grafiek wordt de maandelijkse progressie van de evolutie van PV installaties achter kleinverbruik aansluitingen in het complete netgebied van Liander weergegeven. In de blauwe curve (referentie rechter Y-as) het aantal installaties; in oranje (linker Y-as), de accumulatie van het generator vermogen (DC) in MWp.

Er zijn 2 duidelijke versnellings-fases te zien in de evolutie. Na een relatief "gezapig" begin traject tm. medio 2012, kwam er ongeveer vanaf het derde kwartaal van dat jaar wat meer tempo in de uitbouw. Dit heeft ongetwijfeld te maken met de Lenteakkoord afspraken van weleer, waarbij huiseigenaren maximaal 650 Euro konden ontvangen als ze zonnepanelen op hun dak lieten schroeven. Die regeling was van korte duur, medio 2013 was het subsidie plafond bereikt en keerde deze subsidie niet meer weerom. Voor berichtgeving over deze lucratieve regeling, zie hier. Voor de resultaten, zie hier.

Wel kwam in de "slipstream" van het aflopen van die regeling de btw teruggaaf regeling beschikbaar n.a.v. het beruchte "Fuchs-Arrest". Dit, in combinatie met het principe van salderen van de zonnestroom overschotten met de benodigde stroom afname in de rest van het jaar, maakte, dat zonnepanelen, mede door de continue kosten reductie en efficiëntie verbetering, populair begonnen te worden in Nederland, met name bij huisbezitters. De curves raakten dus in een versnelling.

Dit bereikte rond 2018 een nieuw punt, toen vooral ook de huursector grote volumes zonnepanelen op huurwoningen ging aanbrengen, in combinatie met andere positieve markt ontwikkelingen (doorbraak PV in de nieuwbouw sector, doorgaande prijs erosie en forse efficiëntie verbetering van de zonnepanelen). Vanaf 2018 werd dus wederom een nieuwe versnelling zichtbaar, met een bijna rechtlijnige ontwikkeling bij het aantal geïnstalleerde installaties op woningen tot gevolg, die tot op de dag van vandaag (in grafiek als laatste datapunt nog niet volledig oktober 2021, dus even afvlakkend) is gecontinueerd. Het aantal installaties evolueerde bij Liander van 186 duizend, eind 2018, tot al bijna 580 duizend exemplaren, in oktober 2021 (met nog de nodige toevoeging te verwachten voor die maand). Een factor 3,1 maal zo hoog, in minder dan vier jaar tijd.

Vóór 2018 nog nauwelijks opvallend, is er tussen 2018 en 2021 nog een duidelijke trend zichtbaar: de oranje capaciteits-curve begint duidelijk opwaarts af te wijken t.o.v. het verloop van de lijn voor aantallen. Dit is een duidelijke aanwijzing voor de sterk gegroeide gemiddelde capaciteit van zonnepanelen, een trend die nog steeds doorzet. Rond het begin van 2018 waren modules van 270-280 Wp nog "usance", dit is inmiddels, in de tweede jaarhelft van 2021, al richting zonnepanelen aan het gaan tussen de 350 en 400 Wp per stuk. De capaciteitsgroei van het totale aantal projecten achter kleinverbruik aansluitingen gaat dus harder dan de groei bij de aantallen systemen, omdat er gemiddeld ongeveer een vergelijkbaar aantal panelen per woning wordt gelegd. Wat immers een beperkende factor is, zeker in relatief klein behuisd Nederland. Rond begin 2018 lag dat volume nog op ruim 700 MWp, eind oktober 2021 is dat al 2.332 MWp geworden. Dat is een factor 3,3 maal het volume begin 2018, dus hoger dan de factor bij de aantallen projecten (3,1).

In ieder geval is de groei van beide curves in de laatste paar jaar bijna rechtlijnig: de residentiële markt is al jaren hard aan het groeien, ondanks alle berichtgeving over de aangekondigde "afbouw van de salderings-regeling".

Laten we enkele CAGR (Compound Annual Growth Rate) berekeningen los op de evolutie van deze aantallen en capaciteiten voor de KVB deelmarkt, krijgen we het volgende staatje:

Over de gehele periode rekenend, en eind oktober als maatstaf nemend, is de CAGR gemiddeld genomen zeer hoog geweest, 51,5%/jaar voor de aantallen, en zelfs 57,3%/jaar voor de capaciteit achter KVB aansluitingen (periode okt. 2009-okt. 2021). Die cijfers zijn zelfs nog wat hoger als we de periode van eind 2009 tm. eind 2020 bekijken, 53,9%/jr, resp. 60,3%/jr gemiddeld. Splitsen we de volledige periode in 3 blokken, krijgen we groeipercentages van 67,9 resp. 82,7% gemiddeld per jaar tussen 2009 en 2012, 40,9 resp. 41,3% per jaar tussen 2013 en 2017, en nog steeds een hoge relatieve groei van 35% (aantallen) resp. 37,6% per jaar bij de capaciteit, tussen 2018 en 2020. Dit zijn, zelfs in de recentere periodes met al hoge absolute groei volumes, zeer hoge cijfers, waar menig land jaloers op zal zijn.

Uit de Liander data zijn ook de aandelen van de afzonderlijke provincies weer te destilleren voor het KVB segment. Deze verhouden zich in de huidige update als volgt. NB: hierin is ook al een deel van het volume in oktober 2021 opgenomen, hier zal nog het nodige bij gaan komen.

In deze update heeft provincie Gelderland inmiddels een volume bereikt van ruim 210 duizend KVB projecten (ruim 36% van totaal volume), met een totale capaciteit van ruim 903 MWp (bijna 39% van de totale capaciteit bij Liander). Noord-Holland volgt op afstand, met bijna 193 duizend installaties, met ruim 697 MWp. Flevoland sluit de rij in Liander netgebied, met bijna 41 duizend installaties, resp. bijna 181 MWp. Er is ook nog een kleine categorie "overig", met zeer lage volumes, 0,2% van de totale aantallen / capaciteiten.

Noord-Holland heeft bij de aantallen installaties 92% van het volume van Gelderland. Bij de capaciteit ligt dat een stuk lager, op ruim 77%. Dit zien we terug in de verhoudingen bij de systeemgemiddelde capaciteit in de laatste kolom. Noord-Holland zit op een (laagste) gemiddelde van 3,62 kWp, Gelderland heeft gemiddeld grotere KVB installaties, 4,29 kWp. Dat is echter niet het hoogste niveau. Flevoland zit nog hoger, met 4,43 kWp.

Voor een uitgebreidere analyse van de verhoudingen tussen de provincies in de update tm. het derde kwartaal, zie mijn analyse van 14 oktober jl, die gaat over de "totale" volumes (kunstmatige optelling van KVB en GVB data).

In deze dubbel grafiek toon ik de maandelijkse nieuwbouw cijfers voor zowel de capaciteit (oranje, hoofd-grafiek), als voor de aantallen PV projecten achter KVB aansluitingen bij Liander (blauw, inset linksboven).

Ook hier zijn duidelijk de 3 "fases" te onderscheiden, lage groei tot medio 2012, versnelde groei tot begin 2018, waarna hoge groei volumes aanhouden tot en met het derde kwartaal van 2021. Er zijn ook afwijkende "pieken" te zien, in met name oktober 2009, resp. januari 2016. Dit zijn vermoedelijk administratieve inhaal operaties, al wordt daar door Liander verder niet over gerept. Afgezien van die solitaire pieken, zijn de hoge groeivolumes per maand grotendeels te zien in de periode vanaf het eerste kwartaal van 2019, voor zowel de capaciteit toevoeging, als de nieuwe aantallen projecten, piekend in maart 2021. Toen een spectaculair volume van 47,8 MWp aan KVB installaties werd toegevoegd, verdeeld over 11.847 nieuwe installaties. De relatief lage volumes voor oktober 2021 zijn ongetwijfeld kunstmatig, waarschijnlijk moet daar nog het nodige volume aan worden toegevoegd. En, wellicht, ook zelfs nog aan de voorgaande maand cumulaties. De meest recente cijfers zijn altijd nog voorlopig, en worden vaak achteraf (soms fors) bijgesteld.

1c Maandelijkse evolutie van het systeemgemiddelde vermogen KVB installaties

Uit de in de vorige paragrafen genoemde twee hoofd parameters, de aantallen KVB installaties, en het daarmee gepaard gaande generator vermogen, is een derde belangrijke direct af te leiden: het systeemgemiddelde vermogen van de KVB installaties.

In bovenstaande grafiek is dat ten eerste gedaan voor alle nieuwe installaties per maand (groene curve), en, ten tweede, voor de totale accumulatie aan het eind van elke maand (olijfkleurige curve). Zoals verwacht mag worden uit een databestand wat waarschijnlijk niet perfect is, en in ieder geval, als het ontleend is aan het register schuil gaand achter energieleveren.nl, ook beslist niet volledig, gaat de gemiddelde systeemcapaciteit van maand tot maand flink op en neer. In eerdere jaren zelfs nogal heftig (in 2011 tussen de 2 en meer dan 5 kWp gemiddeld per maand), in latere jaren zijn die heftige schommelingen sterk afgevlakt. Mogelijk heeft het ook te maken met het feit dat er in de beginjaren de nodige kleinere projecten uit de eerste SDE regelingen bij kleinverbruikers als kleine scholen, gymzalen e.d. werden opgeleverd en de totale volumes in het marktsegment nog niet zo groot waren. Die niet typisch residentiële systemen kunnen in die beginperiode soms aanmerkelijke invloed op het gemiddelde per maand hebben gehad.

Rond 2013 lag het gemiddelde iets boven de 4 kWp per installatie bij de nieuwe installaties per maand. In de periode 2014 - 2017 lag het er gemiddeld duidelijk onder. Maar vanaf 2018 is de gemiddelde capaciteit bij de nieuwe KVB installaties op Liander netgebied regelmatig beduidend boven de 4 kWp uitgekomen, al is het recent weer iets terug gezakt. Het resultaat voor oktober 2021 is waarschijnlijk nog kunstmatig laag (3,56 kWp), vermoedelijk wordt dat nog gecorrigeerd bij de "definitieve" resultaten voor die maand.

Kijken we naar de accumulatie aan het eind van elke maand in de loop van de tijd, zien we beslist progressie naar een steeds hoger gemiddeld systeemvermogen in het hele bestand. Was dit tot medio 2012 (voor de subsidieregeling uit het Lenteakkoord) gemiddeld duidelijk lager dan 3 kWp, is dit in ruim 2 jaar tijd gestegen naar zo'n 3,9 kWp, zakte dat even licht in, maar is inmiddels al langere tijd rond de 4 kWp beland voor het volledige (KVB) productie park. Let wel: dat is dus inclusief de inmiddels tienduizenden woningen in de huursector, die stelselmatig mínder panelen krijgen beleverd dan een gemiddelde woning bij eigenaren (vaak maar een stuk of 6, 8). De eerste heeft een drukkend effect op het systeemgemiddelde vermogen van de hele populatie, dus vermoedelijk is de gemiddelde capaciteit bij woningeigenaren, die zelf de omvang van hun generator bepalen / kiezen, inmiddels een stuk hoger dan 4 kWp.

In deze laatste grafiek voor alleen KVB installaties heb ik uit de data de jaargroei volumes gedestileerd voor zowel de aantallen installaties (blauw), de daarmee gepaard gaande capaciteit (oranje, in kWp, beide parameters rechter Y-as ter referentie), als de evolutie van het systeemgemiddelde vermogen in kWp, van jaar tot jaar (groene curve, linker Y-as als referentie).

De al jaren door Polder PV geventileerde schaalvergroting in de PV sector is niet alleen van toepassing op de projecten markt (vrijwel exclusief GVB aansluitingen, zie volgende sectie van deze analyse), maar is, zoals U rechts in de grafiek ziet, beslist ook niet voorbij gegaan aan de residentiële markt, die het KVB segment in alles domineert. Ten eerste zijn de jaarlijkse nieuwbouw volumes veel groter geworden, ook bij Liander. Was dat bij de aantallen installaties links in de grafiek nog nauwelijks zichtbaar, ging dat al richting de 50.000 nieuwe installaties in 2017, en groeide het daarna stevig verder naar zo'n 110 duizend nieuwe KVB projecten in 2019 en, zelfs, in Corona jaar 2020. 2021 heeft nu nog "maar" 93 duizend installaties staan. Dat is inclusief een "onzeker" (veel te laag) volume voor oktober. De verwachting is dat hier nog veel bijgeplust zal gaan worden, niet alleen voor november en december, maar ook nog volumes uit eerdere maanden tm. oktober.

Bij de capaciteit is het met name vanaf 2018 zeer hard gegaan. De nu uit de Liander data vast te stellen jaargroei volumes voor de KVB sector in de jaren 2019 en 2020 hebben een omvang bereikt van bijna 458 MWp, resp. 464 MWp. Hiermee zijn ook oudere, en deels onvolledige opgaves zoals gepubliceerd in Solar Magazine (28 oktober 2020) inmiddels achterhaald. Daar stonden nog volumes KVB van 456 MWp (2019), resp. 346 MWp voor de eerste 3 kwartalen van 2020, vermeld. Voor de eerste 9 maanden staat, met de gereviseerde cijfers, nu al ruim 353 MWp genoteerd bij Liander.

Vergelijkingen van oudere cijfers met de meest recente, laten zien, dat voor de aantallen installaties achter KVB aansluitingen er telkens - geringe - negatieve bijstellingen zijn geweest, van 0,1 tot max. 0,15%. Maar bij de capaciteit zijn de bijstellingen juist allemaal opwaarts gegaan, tussen de 0,7 en ruim 1%.

Op basis van deze nieuwste jaargroei volumes is het weer interessant om naar de toenames van die groei in de laatste jaren te kijken. Deze komen voor de KVB sector op de volgende percentages (kalenderjaar, relatieve toename t.o.v. aanwas in voorgaand jaar voor de aantallen installaties, resp. de toename voor de nieuw toegevoegde capaciteit, in procenten):

De toenames van de jaargroei cijfers in de KVB markt zijn fors, in 2018 zeer groot (80 procent voor de aantallen, meer dan 100% voor het vermogen t.o.v. de aanwas in 2017), en in 2019 nog steeds hoog (34% resp. 39%). In Corona jaar 2020 lijkt een consolidatie van de groei te zijn opgetreden, wat al een prestatie op zich was, er was nog een lichte toename van ruim 1% t.o.v. de groei in 2019. 2021 is nog lang niet volledig, en zal nog heel wat volume bijgeschreven krijgen, vandaar de "negatieve groeicijfers" t.o.v. de aanwas in 2020.

In de groene curve, tot slot (referentie linker Y-as in bovenstaande grafiek), wordt de ontwikkeling van het gemiddelde generator vermogen van de nieuwe installaties per kalenderjaar getoond. Deze "hapert" tussen de 2,5 en ruim 3 kWp in 2009-2011, maar neemt daarna rap toe, naar een plafond van iets meer dan 4 kWp in 2013-2014, zakt weer even in naar 3,6 kWp in 2017, en klimt vervolgens door naar een iets hoger plateau van, gemiddeld, zo'n 4,2 kWp voor de nieuwe installaties in 2019 en 2020. Het terug zakken naar 4,0 kWp in 2021 kan een artefact zijn. Pas later, als alle data voor dat jaar volledig zijn, en geconsolideerd, zullen we zien of het hoge niveau van de voorgaande jaren gehandhaafd is, of dat het lager (of mogelijk zelfs iets hoger) is geworden.

Als we van de gemiddelde volumes tm. september voor het jaar 2021 uitgaan, en 3 van dergelijke "gemiddelde" maanden toevoegen aan de cumulatie tm. september, zouden we puur theoretisch al voor heel 2021 op ruim 121 duizend installaties kunnen uitkomen (onvoorziene omstandigheden negerend, dus status quo van de eerste drie kwartalen aanhoudend). Dat is dus in potentie alweer fors hoger dan in de voorgaande twee jaar.

Doen we hetzelfde voor de capaciteit, komen we mogelijk al uit op zo'n 495 MWp nieuwe capaciteit voor uitsluitend het KVB markt segment, wat dus grofweg zo'n 7% hoger dan het volume voor 2020 zou kunnen gaan worden. Aangezien het Liander netgebied zowel dichtbevolkte, stedelijke agglomeraties kent, als behoorlijk grote agrarische gebieden, zou dit een hanteerbaar kengetal kunnen zijn voor de toename in de KVB markt voor heel Nederland, in 2021.

(2) Evolutie van aantallen PV installaties en gecontracteerde capaciteit in netgebied Liander - grootverbruik

In bovenstaande grafiek wordt de maandelijkse progressie van de evolutie van PV installaties achter grootverbruik aansluitingen in het complete netgebied van Liander weergegeven. In de blauwe curve (referentie rechter Y-as) het aantal installaties; in oranje (linker Y-as), de accumulatie van het gecontracteerde (AC) vermogen van die projecten, in MWac. Data zijn, i.t.t. voor het KVB segment, voorhanden tm. september 2021 (wat ook nog slechts een eerste, nog onvolledig volume weergeeft).

In tegenstelling tot de situatie in de KVB sector (eerste paragraaf), zijn er geen opvallend scherpe "break-points" aan te geven in de curves, in ieder geval niet bij de aantallen installaties, die een vrij geleidelijk verloop laten zien. De curve heeft in het begin een lang plateau, begint licht te versnellen vanaf medio 2013, en stijgt stap voor stap steeds sneller, tot het een bijna rechtlijnig groei traject laat zien in 2019 tm. 2021.

Er is uiteraard geen "Lenteakkoord effect" te zien in 2012-2013, omdat die uitsluitend voor particuliere huiseigenaren was bedoeld die onder kleinverbruik vallen. De heftige groei in de afgelopen vijf jaar is vooral te danken aan het succes van de opeenvolgende SDE subsidieregelingen, waarmee de projecten sector, grotendeels gerealiseerd op lokaties met een grootverbruik aansluiting, een flinke schop onder de kont heeft gekregen.

Het voorlopige "eindpunt" van de aantallen curve is momenteel, eind september 2021, 7.246 installaties achter GVB aansluitingen, een ruime ver-viervoudiging sedert begin 2018. In september vlakt de curve af, wat vermoedelijk een kunstmatig artefact is omdat er waarschijnlijk nog een hoop installaties bijgeschreven moeten worden voor deze maand. En mogelijk ook nog wat volume voor de voorgaande maanden.

Natuurlijk vallen deze ruim zevenduizend projecten in het niet bij de 580 duizend exemplaren onder KVB (eerste grafiek), maar bij de capaciteit is dat een stuk beter in evenwicht. En zelfs, als er met een speculatieve factor wordt omgerekend naar mogelijk gekoppeld generator vermogen, daar ver boven uitstijgt.

De oranje capaciteit curve kent een langere "plateau" fase in het begin, dan de aantallen projecten. Op deze schaal is dat ook verklaarbaar, de eerste opgeleverde projecten waren relatief klein, en ten opzichte van de recente, vaak zeer grote projecten, vallen de daarmee gepaard gaande totaal volumes dan ook bijna "in het niet", tot ongeveer halverwege 2014. Dan begint het tempo toe te nemen, om ongeveer begin 2018 duidelijker te versnellen. Vanaf die periode zijn steeds grotere projecten opgeleverd, en blijft de omvang per project (gemiddeld genomen) verder toenemen. Dit resulteert uiteindelijk, tussen 2019 en 2021, in een steil verlopende curve, waarvan de hellingshoek iets groter is dan voor het equivalente exemplaar voor de aantallen. De oranje curve begint de blauwe te benaderen. Dit betekent, het zal u niet vreemd in de oren klinken, dat de laatste jaren de gemiddelde capaciteit van de opgeleverde GVB projecten (verder) is gaan toenemen, de projecten worden steeds groter. Dat is een nationale trend, die in de grafiek met de gemiddelde omvang voor GVB (paragraaf 2c) zeer duidelijk wordt.

De curve eindigt in de waarschijnlijk nog erg onvolledige rapportage maand september 2021 op 2.081,6 MWac gecontracteerd vermogen. Hiermee is echter nog niet zeker welk generator vermogen (STC / MWp) daar op is aangesloten. Het zal sowieso veel groter zijn, want dat is al vele jaren usance in de business. Hoeveel groter is echter nog niet duidelijk. Wel werd daar door een medewerker van Liander een eerste aanzet toe gegeven. Deze stelde na een eerste scan van hun data, dat er gemiddeld zo'n 20% overgedimensioneerd leek te worden (generator vermogen t.o.v. gecontracteerd AC vermogen, pers. comm. aan Polder PV). Als we dat als voorzichtige "stelregel" hanteren voor de hele populatie bij GVB, zou er eind september 2021 in Liander netgebied dus mogelijk (minimaal) al bijna 2,5 GWp (STC) zonnestroom generator vermogen kunnen staan bij deze grote projecten. Dat zou dus al beduidend (plm. 7%) groter zijn dan het generator vermogen in de KVB sector bij Liander, eind oktober (paragraaf 1a: 2.332 MWp). Sowieso lijkt dat een ondersteuning van de nationale trend, dat er ook bij de accumulaties al meer (STC) vermogen zou staan "bij bedrijven", dan "op woningen", volgens recent door Polder PV bijgewerkte CBS statistieken voor heel Nederland (paragraaf 0(i) in detail overzicht CBS data, medio 2021). Dit lijkt bij Liander trouwens minder grote verschillen op te leveren dan bij zuster netbedrijf Enexis. Daar staat véél meer vermogen in grote zonneparken en bij bedrijven opgesteld, en daar zal het verschil met de KVB sector waarschijnlijk nog veel groter zijn (zie sectie Enexis vs. Liander data in dezelfde detail analyse van de nieuwste CBS cijfers).

De bij KVB gesignaleerde "divergentie" tussen de capaciteit en aantallen curves treedt ook op bij GVB, al is het door de presentatie van beide curves binnen 1 grafiek met 2 verschillende Y-assen niet zo goed zichtbaar. Accumulatie van gecontracteerde capaciteit groeit in ieder geval harder dan de aantallen projecten. Teken aan de wand numero zoveel, dat de schaalvergroting binnen de PV sector op alle fronten blijft doorgaan.

Laten we enkele CAGR (Compound Annual Growth Rate) berekeningen los op de evolutie van deze aantallen en capaciteiten voor de GVB deelmarkt, krijgen we het volgende staatje:

Over de gehele periode rekenend, en eind september als maatstaf nemend, is de CAGR gemiddeld genomen nog veel hoger geweest, dan in de KVB deelmarkt (zie paragraaf 1a). Al is de huidige berekening vanaf 2010 gedaan, voor KVB was deze vanaf 2009 i.v.m. beschikbaarheid van data. De CAGR groei cijfers zijn 65,7%/jaar gemiddeld voor de aantallen, en 62,7%/jaar voor de gecontracteerde capaciteit achter GVB aansluitingen (periode sep. 2010-sep. 2021). Die cijfers zijn ook weer hoger als we de periode van eind 2010 tm. eind 2020 bekijken, 69,6%/jr, resp. 65,8%/jr gemiddeld. Splitsen we de volledige periode in 3 blokken, krijgen we hoge groeipercentages van 83,7% resp. lage van 29,9% gemiddeld per jaar tussen 2010 en 2012, weer hoge toenames van 58,6 resp. 83,4% per jaar tussen 2013 en 2017, en blijvend hoge relatieve groei van 49,7% (aantallen) resp. 66,1% per jaar bij de capaciteit, tussen 2018 en 2020.

Deze relatieve groei cijfers zijn, zelfs in de recentere periodes met al forse absolute groei volumes, wederom zeer hoog, en zelfs nog een stuk hoger dan de al florissante groei cijfers voor de projecten achter KVB aansluitingen. De elke keer weer terugkerende reden: de schaalvergroting, met name ook bij GVB projecten, is een blijvertje, de opgeleverde projecten worden gemiddeld genomen steeds groter.

Uit de Liander data zijn, in navolging van de opgaves onder KVB, ook in het GVB segment uiteraard de aandelen van de afzonderlijke provincies weer te destilleren. Deze verhouden zich in de huidige update als volgt. NB: hierin is, i.t.t. de situatie in het KVB segment, ditmaal als laatste een deel van het volume in september 2021 opgenomen, hier zal waarschijnlijk nog het nodige bij gaan komen.

In deze update voor het GVB segment heeft provincie Gelderland wederom de hoogste niveaus bereikt. Bij de installaties 2.593 projecten (wederom 36% van totaal volume), met een totale gecontracteerde capaciteit van bijna 730 MWac (ruim 35% van de totale capaciteit bij Liander, een wat lager relatief aandeel dan in het KVB segment, zie paragraaf 1a). Noord-Holland volgt bij de aantallen op de voet, met 2.391 projecten, en bijna 541 MWac. Itt in het KVB segment staat nu niet Flevoland, maar het noordelijke deel van Zuid-Holland op de laatste plaats. Sowieso met de aantallen (509 stuks, slechts 7,0% van totaal). Maar bij de capaciteit is het nog een stuk minder, bijna 92 MWac, wat slechts 4,4% van het totale volume is. Flevoland heeft gemiddeld veel grotere projecten, wat we terugzien in het gemiddelde voor het gecontracteerde vermogen. De kleine categorie "overig", met zeer lage volumes, omvat 0,4% resp. 0,3% van de totale aantallen / gecontracteerde capaciteit.

Noord-Holland heeft bij de aantallen installaties wederom 92% van het volume van Gelderland. Bij de capaciteit ligt dat nog lager dan in het KVB segment, op 74%. Dit zien we wederom terug in de verhoudingen bij het gemiddelde van de gecontracteerde capaciteit per project, in de laatste kolom. Noord-Holland zit op een laag gemiddelde van 226 kWac, Gelderland heeft gemiddeld grotere GVB projecten, met een gecontracteerd vermogen van ruim 281 kWac per installatie. Dat is echter in dit segment beslist niet het hoogste niveau. Flevoland en Friesland zitten hier veel hoger, met 401 resp. 423 kWac gemiddeld per installatie. Het laagste niveau vinden we ditmaal in het noordelijke deel van Zuid-Holland, 180 kWac gemiddeld per project.

Voor een uitgebreidere analyse van de verhoudingen tussen de provincies in de update tm. het derde kwartaal, zie wederom mijn analyse van 14 oktober jl, die gaat over de "totale" volumes (kunstmatige optelling van KVB en GVB data).

In de primaire data van Liander is ook een interessant extra veld terug te vinden voor de GVB sector. Daarin vinden we de volumes aan netinvoeding in MWh terug, per regio, per maand. Bij de totale volumes was er in september al sprake van een netinvoeding van bijna 123 GWh voor uitsluitend de GVB projecten. Uiteraard lag dit in de zomermaanden, ondanks het geringere aantal toen invoedende GVB projecten, op een fors hoger niveau. Record houder tot nog toe is juni 2021, met maar liefst 216 GWh invoeding door de GVB projecten.

In deze dubbel grafiek toon ik, net als eerder voor het KVB segment (paragraaf 1b), hier de maandelijkse nieuwbouw cijfers voor zowel de gecontracteerde (AC) capaciteit (oranje, hoofd-grafiek), als voor de aantallen PV projecten achter GVB aansluitingen bij Liander (blauw, inset linksboven).

Vanwege het nogal grillige nieuwbouw gedrag bij de grotere projecten, met heftige schommelingen als gevolg daarvan, zijn echte piketpalen cq. stemmingswisselingen hier wat lastiger aan te geven. Bij de aantallen zien we een lange aanloop periode met weinig toevoegingen per maand, een korte opleving begin 2014, en begin 2015 weer een lichte terugval. Daarna beginnen de aantallen nieuwe projecten achter GVB aansluitingen sterk toe te nemen tm. het eerste half jaar van 2019. Vervolgens worden de volumes per maand fors hoger, tot een maximum van 203 nieuwe exemplaren in mei 2019. Waarna weer terug gekeerd wordt naar wat lagere niveaus tussen de 100 en 125 nieuwe projecten in 2021. Waarschijnlijk moeten er nog de nodige projecten toegewezen worden aan 2021, het sterke "verval" aan het eind is waarschijnlijk weer kunstmatig. De drie pieken van aug. en dec. 2013, en het exemplaar van jan. 2016 zijn vermoedelijk ook artificieel, en mogelijk administratieve "inhaal operaties" geweest voor dit dossier.

Een vergelijkbare trend zien we door de bank genomen ook bij de gecontracteerde capaciteit in de grote grafiek, waar het grillige gedrag in met name de periode vanaf eind 2018 opvalt. Hier volgen hoge pieken op diepere dalen. Met als extremen de opvallend lage score van 9,3 MWac in oktober 2020, en het voorlopige maximum van 95,3 MWac (het tienvoudige volume) in mei 2021. Het grillige gedrag zou, wat de positieve extremen betreft, verklaard kunnen worden door de bijschrijving van met name de grotere zonneparken in de administratie van Liander, die immers soms zéér hoge capaciteiten inbrengen. Het grootste opgeleverde exemplaar (Ooststellingwerf) heeft een vermogen van meer dan 50 MWp (generator capaciteit), en als je 2 van dergelijke, wat minder grote projecten in 1 maand bijschrijft, krijg je zelfs bij het gecontracteerde AC vermogen (een stuk lager dan de DC capaciteit), vanzelf een zeer hoge maand piek.

In ieder geval kan geconcludeerd worden dat de algemene trend bij de GVB projecten in Liander netgebied is: zeer lage gecontracteerde vermogens tot en met 2015, eerste groei van volumes in 2016 - 2017, waarna een periode van zeer grote toevoegingen per maand volgt, maar wel met grote fluctuaties van maand tot maand. Van de hoogste 10 pieken liggen er 8 in de jaren 2020 en 2021.

2c Maandelijkse evolutie van het systeemgemiddelde vermogen biij GVB installaties

Uit de in de vorige paragrafen genoemde twee hoofd parameters, de aantallen GVB installaties, en het daarmee gepaard gaande gecontracteerde AC vermogen, is, net als voor de KVB sector, wederom een derde belangrijke parameter af te leiden: het gemiddelde gecontracteerde (AC) vermogen van de GVB installaties.

In bovenstaande grafiek, die een sterk verschillend karakter vertoont van dat getoond voor het KVB segment (paragraaf 1c), is dat ten eerste gedaan voor alle nieuwe installaties per maand (groene curve), en, ten tweede, voor de totale accumulatie van de gecontracteerde capaciteit aan het eind van elke maand (olijfkleurige curve).

Bij de gemiddelde gecontracteerde nieuwe capaciteit per maand is over de hele periode een behoorlijk sterke afwisseling geweest, met de nodige piekjes. In de beginperiode waren er ook nog enkele onbekende cq. "nul" volumes, waardoor er daar wat gaten zijn te zien. De gecontracteerde capaciteit van de nieuwe installaties bleef lang onder de 200 kWac hangen, met slechts enkele outliers die al over de 300 kWac heen gingen. Vanaf 2016 beginnen de toegekende capaciteiten duidelijk hoger te worden, overschrijden ze al enkele malen de 200 kWac grens, zakken in 2017 weer wat in, maar vanaf 2018 treden er al hoge pieken op, van 705 kWac (dec. 2017), resp. 645 kWac (nov. 2018). Daarna zijn de fluctuaties heftig, met ook een negatieve uitschieter (69 kWac, okt. 2020), en weer een sterk positief exemplaar in mei 2021 (851 kWac). De zeer hoge uitschieter aan het eind, 1.911 kWac in sep. 2021, wijt ik aan een nog onvolledige inventaris in die maand, waarbij mogelijk een vroeg geregistreerd, zeer groot zonnepark, een hoge invloed heeft gehad op het totale gemiddelde van de mogelijk nog weinig geadministreerde projecten in die maand. We zullen later zien of die zeer hoge piek inderdaad zal verdwijnen, dan wel fors lager zal worden, als deze aanname klopt.

In ieder geval kunnen we uit het reguliere verloop van de curve wel duidelijk een gemiddeld opwaartse trend terug zien, wat logisch is gezien de al vaak gememoreerde schaalvergroting binnen diverse sectoren in de projecten markt.

Kijken we weer naar de accumulatie aan het eind van elke maand in de loop van de tijd (de olijfkleurige lijn) zien we een zeer duidelijk verschillende evolutie dan bij de gemiddelde project omvang in het KVB segment. Laatstgenoemde werd gekarakteriseerd door een lage startfase, in een paar jaar doorgroei naar een veel hoger gemiddelde, en een lange, hoge plateau fase met nog maar geringe groei. Bij de evolutie van het gemiddelde van de gecontracteerde capaciteit van alle installaties bij elkaar achter GVB aansluitingen, blijkt een compleet andere evolutie uit de grafiek. In het begin lag het voortschrijdend gemiddelde nog relatief hoog (456 kWac, eerst beschikbare cijfer voor feb. 2010), vervolgens begon dat stapsgewijs te dalen naar een minimum van 83 kWac in januari 2014, waarna dat gemiddelde weer langzaam begon te stijgen. Om in september 2021 weer op een voorlopig, sedert maart 2011, hoogste niveau van 287 kWac te eindigen.

De verklaring is vermoedelijk als volgt: in het begin waren er maar een gering aantal installaties achter grootverbruik aansluitingen, met een relatief hoog vermogen. Denk bijvoorbeeld aan het voor die tijd unieke Floriade dak in Vijfhuizen, lang jarig sedert 2002 (!) het grootste PV project van Nederland, met 2,3 MWp generator vermogen schoon aan de haak, en liggend in het verzorgingsgebied van Liander. De subsidie omstandigheden waren in de beginjaren echter de facto een "no going" area voor ontwikkelaars van grote (rooftop) projecten, want blijvend onaantrekkelijk. Dus gebeurde er verder langdurig erg weinig op dit gebied.

Pas met de invoering van de SDE 2011 werd het mogelijk om grotere projecten te ontwikkelen vanwege het verwijderen van de beruchte "bovencap" van 100 kWp (generator vermogen) per aanvraag. Het heeft toen even geduurd voordat er een een beschikte portfolio "los" kwam voor projecten achter GVB aansluitingen, die ook daadwerkelijk gerealiseerd begon te worden. Maar dat ging zeker in die begin jaren nog om relatief kleine projecten, die kennelijk het voortschrijdend gemiddelde onder druk begonnen te zetten, waardoor dat voor de hele populatie gemiddeld begon af te nemen. De situatie stabiliseerde pas medio 2014, er werden steeds grotere projecten gebouwd, de eersten ook al ver over de 1 MW aan AC capaciteit. Door de instroom van deze steeds grotere projecten, begon het gemiddelde over het geaccumuleerde GVB volume weer langzaam te stijgen. En, zoals al vaak gememoreerd, is de voortdurende schaalvergroting in de sector de oorzaak van het feit dat ook de gemiddeldes van het geaccumuleerde bestand aan GVB installaties voortdurend verder zijn blijven toenemen. Die ontwikkeling is nog lang niet gestopt, dus de curve voor GVB projecten zal ook verder gaan stijgen.

Genoemde 287 kWac in september 2021 zou, bij de reeds eerder genoemde - mogelijke - 20% over-dimensionering van de generator t.o.v. het gecontracteerde vermogen, een gemiddelde generator capaciteit van zo'n 344 kWp kunnen inhouden. Dat ligt veel hoger dan het voortschrijdende gemiddelde bij de gecertificeerde installaties bij CertiQ (228 kWp, eind sep. 2021). Wat logisch is: bij CertiQ zit in de weergegeven populatie ook nog een groot bestand van zeer kleine, residentiële installaties, die al jarenlang het systeemgemiddelde vermogen daar fors drukken.

In deze laatste grafiek voor alleen GVB installaties heb ik uit de data de jaargroei volumes gedestilleerd voor zowel de aantallen installaties (blauw), de daarmee gepaard gaande gecontracteerde capaciteit (oranje, in MWac, beide parameters rechter Y-as ter referentie), als de evolutie van het gemiddelde gecontracteerde vermogen in kWac per project, van jaar tot jaar (groene curve, linker Y-as als referentie).

In deze grafiek is ook weer de schaalvergroting in de projecten markt goed zichtbaar. Onder andere te zien aan de rappe groei van de aantallen projecten die gecontracteerd vermogen voor GVB aansluitingen hebben verzilverd, met een toename van 32 nieuwe projecten in 2010 (NB: volume in januari niet bekend), via 533 in 2017, 1.075 in 2018, naar alweer 1.729 resp. 1.764 in de jaren 2019 en 2020. Dan is er een forse terugval naar 939 nieuwe projecten in 2021, maar dat is waarschijnlijk weer een kunstmatig effect, omdat het huidige jaar slechts data had tm. september voor deze populatie, én er waarschijnlijk nog het nodig volume uit eerdere maanden bijgeschreven moet gaan worden. 2021 kan dus beslist nog véél hoger gaan worden, de vraag is vooralsnog "hoe hoog".

Ook bij de capaciteit is het hard gegaan. In 2010 was het nieuwbouw volume nog zo'n 10 MWac, pas in 2015 begon daar wat betekenis in te komen, met ruim 33 MWac. In 2018 heeft een forse versnelling plaatsgevonden, met 306 MWac. Dit groeide verder naar 419 MWac in 2019, en 581 MWac in 2020. Waarbij ook duidelijk wordt, dat die toename veel groter was (39%), dan de toename bij de aantallen nieuwe projecten (slechts 2% !). Wat wederom duidt op een snelle verdere schaalvergroting van de omvang van de in 2020 geadministreerde nieuwe projecten.

Voor de gecontracteerde capaciteit in 2018 is de nieuwbouw stabiel gebleven sedert het volume gepubliceerd in Solar Magazine (28 oktober 2020). Voor de eerste 3 kwartalen van 2020 stond toen nog 416 MWac vermeld. Dit is voor het hele kalenderjaar, met de huidige gereviseerde en aangevulde cijfers, nu al op een 40% hoger niveau beland in de recente data van Liander.

Ook voor de gecontracteerde capaciteit is er in 2021 weer een terugval te zien, die, zoals hierboven gemeld, waarschijnlijk kunstmatig is. T.o.v. het huidige volume in 2020 is die terugval 12% geweest, maar bij de aantallen was het zelfs 47%. Ook hier weer een - indirecte - aanwijzing dat de nieuwe projecten in 2021 alweer groter zijn uitgevallen dan in het voorgaande jaar.

Uiteraard zal er voor 2021 nog heel veel gecontracteerde capaciteit worden bijgeplust, waarvan nog niet goed duidelijk is hoeveel dat dan zal gaan worden. Ook al vanwege de nodige onzekerheden over de fysieke netkoppeling van de nodige grote projecten aan het eind van het jaar. Lukt dat voor 1 januari, moeten die projecten aan 2021 toegerekend worden. Is dat om wat voor reden dan ook niet gelukt, en vindt de netkoppeling pas in 2022 plaats, moeten dergelijke projecten onverbiddelijk pas aan dat jaar worden toegewezen. Het is dus van wezenlijk belang voor de zonnestroom statistieken, dat die netkoppelingsdatum correct en helder wordt gecommuniceerd, ook omdat het vaak om zeer grote volumes gaat.

Vergelijkingen van oudere cijfers destijds gepubliceerd in bovengenoemd Solar Magazine artikel, met de meest recente van Liander, laten zien, dat voor de opgegeven aantallen installaties achter GVB aansluitingen er telkens negatieve bijstellingen zijn geweest, van 0,7 tot max. 3,2%. Maar, wederom, bij de gecontracteerde capaciteit, zijn de bijstellingen juist allemaal opwaarts gegaan, tussen de 0,02 en 1,1%. Voor september 2020 lag het zelfs op een wat hoger niveau, 2,3%.

Op basis van deze nieuwste jaargroei volumes gaan we weer kijken naar de toenames van die groei in de laatste jaren, naar analogie van de situatie voor de KVB sector (paragraaf 1d). Deze komen voor de GVB sector op de volgende percentages (kalenderjaar, relatieve toename t.o.v. aanwas in voorgaand jaar voor de aantallen installaties, resp. de toename voor de nieuw toegevoegde, gecontracteerde AC capaciteit, in procenten):

De toenames van de jaargroei cijfers in de GVB markt zijn ook zeer hoog, en af en toe duidelijk verschillend van de situatie in het KVB segment. 2016 bijvoorbeeld had veel hogere toenames van de jaargroei, 77% resp. 157%, waar dat in de KVB sector "slechts" 7% resp. 11% was. In 2017 was de toename t.o.v. de aanwas in 2016 juist flink kleiner bij de aantallen (7%, bij KVB 28%), maar bij de gecontracteerde AC capaciteit iets hoger (23% versus 19%). De grote groei in 2018 was nog een stuk hoger dan in het KVB segment: 102 procent voor de aantallen, en maar liefst 191% voor het gecontracteerde vermogen t.o.v. de aanwas in 2017. In 2019 was de toename bij de aantallen weer opvallend, 61% (in KVB segment slechts 34%), bij de capaciteit was de groei iets minder dan bij de KVB installaties (37% t.o.v. 39%). In tegenstelling tot de "marginale" toename van de jaarlijkse aanwas bij de KVB sector in 2020, was de groei voor de GVB installaties opvallend. Althans, niet voor de aantallen projecten, die 2% hoger lagen dan bij de aanwas in 2019. Maar de capaciteitsgroei was, met 39%, ronduit respectabel te noemen voor dat jaar (bij KVB was dit slechts ruim 1%).

Ook hier is 2021 uiteraard nog lang niet volledig, ook al omdat de laatste data voor het GVB segment voor september zijn opgegeven. Voor dat jaar zal vermoedelijk nog zeer veel volume bijgeschreven gaan worden. De "negatieve groeicijfers" t.o.v. de aanwas in 2020 zijn uiteraard nog volstrekt artificeel in deze vergelijking.

Ontwikkeling van het gemiddelde van het gecontracteerde AC vermogen bij GVB projecten

In de groene curve, tot slot (referentie linker Y-as in bovenstaande grafiek), wordt de ontwikkeling van het gemiddelde gecontracteerde (AC) vermogen van de nieuwe GVB installaties per kalenderjaar getoond. Deze curve toont een compleet ander beeld dan dat voor de KVB installaties (paragraaf 2d). Aanvankelijk ligt het gemiddelde namelijk op een relatief hoog niveau van 312 kWac, en zakt dat rap in naar nog maar 37 kWac in 2013. Met als waarschijnlijke reden de oplevering van slechts een paar grotere projecten in 2010, waarna veel kleinere projecten met name in de jaren 2011-2014 werden opgeleverd, die het voortschrijdend gemiddelde onder druk hebben gezet.

Vanaf 2014 begint de gemiddelde gecontracteerde capaciteit weer flink te groeien, bereikt een maximum van 285 kWac in 2018, waarna dat gemiddelde weer iets onderuit gaat in 2019 (242 kWac). In 2020 en 2021 is de groei onstuimig, de gemiddelde capaciteit neemt snel toe naar 329 kWac in 2020, en alweer naar 548 kWac in 2021. Dat laatste cijfer kan echter nog fors wijzigen, afhankelijk van toevoegingen in het laatste kwartaal, en eventuele met terugwerkende kracht bij te schrijven oudere volumes. Maar dat de gemiddelde gecontracteerde capaciteit zeer sterk is toegenomen in enkele jaren tijd, is kristalhelder in deze grafiek. Tussen 2013 en 2021 is dat gemiddelde al ver-vijf-tien-voudigd ...

Als we, wederom, van de gemiddelde volumes tm. september voor het jaar 2021 uitgaan, en 3 van dergelijke "gemiddelde" maanden toevoegen aan de cumulatie tm. september, zouden we puur theoretisch al voor heel 2021 op iets meer dan 1.250 installaties achter GVB aansluitingen kunnen uitkomen (ook hier weer: onvoorziene omstandigheden negerend, dus status quo van de eerste drie kwartalen aanhoudend). Dat lijkt veel lager dan in de voorgaande twee jaar, toen er meer dan 1.700 nieuwe GVB projecten werden gemeld. Echter, de cijfers voor de laatste maand in de Liander data kunnen beslist nog fors achterlopen. Ze lopen sowieso een maand achter bij de eerste cijfers voor KVB (oktober al deels beschikbaar), en het is vaker voorgekomen dat er achteraf nog flink met terugwerkende kracht moet worden bijgeplust, zeker bij de grotere projecten. Het is al heel lang bij Polder PV bekend, dat met name ook in het SDE dossier, de vertragingen bij RVO hoog oplopen, en bij de netbeheerders lijkt dat niet anders te zijn in de administratieve bijschrijvingen.

In het tweede kwartaal van 2020 werd een groot volume aan projecten in de administratie van Liander bijgeschreven, waaronder installaties zaten die drie kwartalen eerder (grotendeels in het voorgaande jaar, dus) al netgekoppeld waren opgeleverd (zie de opvallende "sprong" in Q2 2020 in de 2e grafiek van mijn recente analyse. Dus wat de volumes in 2021 aangaat, is daar pas later meer betrouwbaar over te berichten.

Hetzelfde geldt uiteraard voor de gecontracteerde AC capaciteit. Als we hier echter het rekensommetje doen uitgaande van status quo (gemiddeld evenveel toegevoegd in de laatste drie maanden als gemiddeld per maand in de eerste 3 kwartalen), komen we mogelijk zelfs al uit op zo'n 686 MWac nieuwe gecontracteerde capaciteit voor uitsluitend het GVB markt segment. Alleen dat al zou zo'n 18% hoger zijn dan het volume voor 2020. Daarbij moeten we wederom niet vergeten dat er nog heel wat capaciteit met terugwerkende kracht kan worden toegevoegd. Én de wetenschap, dat meerdere grote zonneparken nog voor het eind van het jaar netgekoppeld kunnen worden opgeleverd. Dat volume kan dus substantieel hoger gaan worden. De trend bij de ontwikkeling van de (gecontracteerde) capaciteit bij GVB projecten is dus veel sterker, dan de groei bij het KVB segment (in paragraaf 1d berekend als potentie voor 7% meer dan in 2020, op basis van onvolledige cijfers tm. oktober dat jaar). Hoe het uiteindelijk precies zal gaan uitpakken, is nu echter ongewis, ook vanwege de sterke volaliteit van de nieuwbouw cijfers per maand in dit belangrijke segment.

(3) Evolutie van cumulaties van KVB en GVB volumes in netgebied Liander, per kalenderjaar

In bovenstaande grafiek toon ik de synthese van paragrafen 1 en 2 bij de nieuwe aantallen installaties in het netgebied van Liander, kolomsgewijs gestapeld weergegeven per kalenderjaar.

Uiteraard blijven hier de aantallen projecten in de KVB sector veruit domineren, in blauw weergegeven. Daar bovenop zijn smalle segmentjes met de aantallen nieuwe GVB projecten gestapeld (oranje, beide parameters met als referentie de rechter Y-as), die tot nog toe alleen in de jaren 2019 en 2020 "enige substantie" hebben gekregen. Vermoedelijk zal dit ook nog volgen voor het jaar 2021, als alle volumes die aan dat jaar toekomen bij het nu nog voorlopige resultaat worden opgeteld. Daarmee zal sowieso de hoogte van de kolom waarschijnlijk nog substantieel toenemen, de data zijn immers nog slechts tm. september voor GVB, en tm. oktober voor KVB, en dan nog ook nog onvolledig, beschikbaar. Waarschijnlijk zal dit weer de hoogste kolom gaan worden, ook gezien andere markt ontwikkelingen.

In ieder geval zijn de "afgesloten" jaren 2019 en 2020 tot nog toe veruit kampioen, na al langere tijd flinke groei in de periode 2013-2017 te hebben laten zien. In 2018 kwam de eerste "grote versnelling".

Bovenaan de kolommen staan de cumulaties van KVB + GVB vermeld. 4.241 exemplaren in 2009, en na een lichte inzinking in 2010-2011 nam het snel toe, naar ruim 27 duizend nieuw in 2013, 45 en een half duizend in 2017, ruim 82 duizend in 2018, tot record volumes van 111 duizend in 2019 en ruim 112 duizend in 2020. We zullen pas later vernemen, hoe dit voor 2021 zal gaan uitpakken. Nu al zijn er bijna 94 duizend nieuwe projecten bekend.

In de lichtgroene curve, met als referentie de linker Y-as, wordt de eindejaars-accumulatie van alle KVB + GVB projecten getoond. Deze rap evoluerende curve groeide van ruim 4.200 EOY 2009, via 2 vooral door de KVB sector getypeerde versnellings-punten, 2012 (ruim 20 duizend projecten), en 2017 (dik 187 duizend installaties), naar al een zeer groot volume van bijna 587 duizend installaties. Dit, met de voorlopige cijfers voor eind derde kwartaal van 2021, en nog een hoop extra volume te verwachten voor dat jaar.

3b Kunstmatige optelling van generator capaciteit (MWp, KVB) en gecontracteerd vermogen (MWac, GVB), in netgebied Liander

In deze laatste grafiek wordt getoond hoe Liander de twee onvergelijkbare grootheden, het opgestelde generator vermogen achter KVB aansluitingen (blauwe kolom segmenten), optelt met het gecontracteerde AC vermogen achter GVB aansluitingen (oranje kolom segmenten), om tot een "totaal vermogen" per kalenderjaar te komen in hun verzorgings-gebied. Zoals al duidelijk gemaakt, mag je die grootheden niet zomaar optellen, als je niet weet hoeveel DC generator capaciteit met de cijfers voor gecontracteerd vermogen in de GVB sector zijn gemoeid. Omdat Liander wel degelijk zoiets doet in hun publiek getoonde grafieken op de Alliander website, wordt hier boven, met de laatst bekende gegevens van Liander, hetzelfde gedaan. Met als blijvende waarschuwing: dit is een kunstmatige optelling van de facto onverenigbare eenheden.

Kristalhelder wordt uit deze grafiek voor het netgebied van Liander in ieder geval het volgende:

(1) De groei van de vermogens en gecontracteerde capaciteiten is onstuimig, beiden (artificieel) bij elkaar opgeteld geeft een explosieve ontwikkeling, met name vanaf 2018.

(2) In 2018-2019 was de generator capaciteit bij KVB nog iets groter dan het gecontracteerde AC vermogen bij GVB. Vanaf 2020 zijn de rollen omgedraaid, en is alleen al het gecontracteerde (AC) vermogen van het GVB bestand (veel) groter dan de cumulatie van het generator vermogen bij de KVB installaties.

(3) 2021 mist nog een hoop volume, in ieder geval uit het laatste kwartaal (en voor GVB vanaf oktober), en zal nog veel groter gaan worden bij de cumulatie van KVB en GVB.

(4) De voorlopige - artificiële - accumulatie van KVB en GVB is in 2021 al opgelopen tot 4.413 "MW" (KVB 2.332 MWp, GVB 2.082 MWac). Trekken we hier het reeds in het KVB dossier weergegeven volume van 6,8 MW(p) voor oktober vanaf, komen we op een accumulatie van 4.407 MW eind september (QIII) 2021. Dat is het volume wat al enige tijd terug te vinden is in de betreffende grafiek op de Alliander website voor kalenderjaar 2021, en waar Polder PV reeds eerder een uitgebreide analyse van heeft gepubliceerd.

(5) Eerder werd voor het totaal vermogen bij Liander, voor het kalenderjaar 2020 een groei van mogelijk 976 MW voorspeld op basis van de toen voorhanden zijnde informatie (analyse 17 jan. 2021). Bovenstaande grafiek toont nu een potentie van 1.044 MW, alweer 7% meer dan toen gedacht. Hieruit blijkt wederom, dat Polder PV, ondanks jarenlange ervaring met dit soort lastige, vaak op drijfzand berustende voorspellingen, hij alweer "te conservatief" had ingeschat, en de realiteit is dat er weer meer is geplaatst. Dit is geen incident: de solar historie is vergeven van (veel) te lage inschattingen, de realiteit is dat de sector altijd harder is gegroeid dan meestal gedacht. Zelfs door branche organisaties.

In paragraaf 2a heb ik laten zien, dat op basis van een aanname van 20% overdimensionering van generator vermogen t.o.v. gecontracteerde capaciteit, voor het GVB segment eind september mogelijk al zo'n 2,5 GWp aan generator capaciteit zou kunnen staan. Op basis van een conservatieve inschatting van evenveel gecontracteerde capaciteit per maand in QIV, als in de voorgaande drie kwartalen, kom ik op een mogelijke minimale toevoeging van zo'n 171 MWac gecontracteerde capaciteit in de laatste drie maanden van het jaar. Wat bij 20% overdimensionering van de generator, tot een extra minimaal volume van dik 200 MWp generator capaciteit zou kunnen leiden. Daarmee zou eind 2021 er minimaal mogelijk zo'n 2,7 GWp kunnen staan in het netgebied van Liander. Waarschijnlijk het nodige meer, vanwege de hoge activiteit bij de bouw van grote zonneparken aan het eind van het jaar.

Eind oktober was er minimaal 2.332 MWp aan KVB capaciteit bij Liander genoteerd (paragraaf 1a). Op basis van de aanname evenveel nieuwe capaciteit per maand in het laatste kwartaal, als het gemiddelde in jan. - sep. 2021 (paragraaf 1d), zou je daar aan minimaal 124 MWp kunnen toevoegen om de eindejaars-accumulatie te verkrijgen. Dan kom je op minimaal 2.456 MWp generator vermogen in het KVB segment uit. Ook hier waarschijnlijk meer, omdat sowieso de cijfers voor oktober lang niet definitief konden zijn, en vermoedelijk die van voorgaande maanden deels ook niet.

Combineren we de berekende (minimale) eindejaars-volumes voor GVB, en KVB, komen we op een speculatieve 2,7 (GVB) + 2,5 (KVB) = 5,2 GWp aan generator capaciteit in het netgebied van Liander. Polder PV is benieuwd wat het "definitieve" resultaat uiteindelijk zal gaan worden.

Eind 2020 zou er volgens de meest recente cijfers van Liander 1.567 MW gecontracteerde AC capaciteit gestaan kunnen hebben. Bij 20% overdimensionering van die populatie, zou dat in totaal zo'n 1.881 MWp generator capaciteit hebben vertegenwoordigd. Gecombineerd met het KVB volume van 1.954 MWp, tot een mogelijk totaal volume van 3.835 MWp EOY 2020 (combinatie accumulaties KVB en 20% overgedimensioneerde GVB) zou dit t.o.v de hierboven berekende 5,2 GWp eind 2021 mogelijk een jaargroei van zo'n 1.365 MWp aan generator vermogen kunnen opleveren voor 2021, bij Liander.

Uit de primaire data van Liander zijn ook interessante "rating" lijstjes te extraheren van de best presterende gemeentes in hun netgebied als het om aantallen PV projecten en daarmee gepaard gaande (gecontracteerde) vermogens betreft. Hiertoe volgen twee tabellarische overzichten.

4a Beste 10 gemeentes absolute volumes bij projecten achter KVB resp. GVB aansluitingen

In deze eerste tabel worden de absolute aantallen door Liander geregistreerde projecten per gemeente getoond. In de linker helft voor de KVB installaties, rechts van de grijze band volgen de GVB projecten. Beide deelmarkten zijn weer onderverdeeld in de aantallen installaties (linker kolommen), resp. het opgestelde generator vermogen voor KVB (in MWp, rechter deel kolom), en voor GVB de gecontracteerde capaciteit (MWac, laatste deel kolom).

Amsterdam voert in Liander netgebied bij de absolute volumes op alle punten de boventoon, de gemeente is al vele jaren bezig met het stimuleren van zonnepanelen, op alle mogelijke vlakken. In het derde kwartaal waren al ruim 21 duizend KVB installaties bekend, met een gezamenlijk vermogen van 66,0 MWp. Almere en Apeldoorn zijn de nrs. 2 en 3, met beiden bijna 17 duizend KVB installaties, en 63,8 resp. 60,4 MWp. Bij de eerste tien gemeentes zijn er drie uit provincie Noord-Holland en 3 uit Gelderland, 2 uit Friesland en 1 uit Flevoland bij de aantallen installaties. Ook 1 uit Zuid-Holland (Alphen aan den Rijn), maar dat betreft alleen het kleinere noordelijke deel van de provincie. De rest, wat de grootste steden agglomeraties bezit, ligt in het netgebied van Stedin. Alkmaar, op de tiende plek, had in de status update van 29 oktober 2021 ruim de helft van het vermogen in Amsterdam. Bij de generator vermogens bij kleinverbruik is de volgorde vanaf plek 4 iets anders dan bij de aantallen, zie de tabel voor de data.

Bij grootverbruik is weliswaar Amsterdam nog steeds nummer 1 (508 projecten, met een gecontracteerd vermogen van 86,8 MWac), de volgorde verderop is flink gehusseld, en er staan nieuwe namen bij. Dit komt, omdat gemeentes met 1 (of meer) zonneparken op het grondgebied, en/of bedrijfsterreinen met flink wat met PV gevulde platte daken, hier al snel komen bovendrijven. Zo volgt de Noordoostpolder de hoofdstad op de voet, zei het met veel minder projecten (258), maar wel met een hoog gecontracteerd vermogen op positie 3 (84,9 MWac), deels vanwege een drietal gerealiseerde zonneparken in die gemeente. De grote agrarische gemeente Hollands Kroon, bij de aantallen installaties op plaats drie, heeft vooral heel veel boerderijen met daken vol PV, maar die zijn in de rating, bij elkaar genomen, kennelijk toch te klein voor een ere-positie in het top tien lijstje voor gecontracteerde capaciteit.

Op provinciaal niveau zijn hier bij de aantallen projecten onder GVB Noord-Holland en Gelderland gedeeld kampioen, met maar liefst 4 vertegenwoordigers bij de eerste tien. Dit is echter bij de gecontracteerde capaciteit duidelijk anders: daar heeft Noord-Holland er nog maar 3, evenals zowel provincie Friesland, als de Flevopolder. Waarbij het Friese Ooststellingwerf natuurlijk, met het ruim 50 MWp grote zonnepark daar, een enorm effect heeft gehad op de rating voor die gemeente, op de 2e positie, terwijl het niet eens zichtbaar is in de top tien bij de aantallen GVB projecten. Noordoostpolder bezet de derde plaats vanwege een combinatie van zowel enkele grotere zonneparken, als ook een byzonder hoog aantal boerderijen met grote "voldak systemen". Gelderland komt er met Apeldoorn relatief "bekaaid" van af, als enige gemeente in deze laatste top tien.

Het noordelijke deel van Zuid-Holland is in het geheel niet vertegenwoordigd in de GVB ratings: we hebben in dat relatief kleine gebied geen steden met voldoende geschikte industriële daken voor flinke PV projecten, en het ontwikkelen van serieuze, grote zonneparken op de dure Zuid-Hollandse bodem is kennelijk een brug te ver voor ontwikkelaars. Een hoge uitzondering is het byzondere project van Pure Energie in Hazerswoude op het extreem lange, smalle erf van een boomkweker die met pensioen is gegaan. Echt grote projecten in onze provincie zijn er wel, maar 3 van de grootste liggen op Goeree Overflakkee. Die, en enkele andere, kleinere projecten, liggen allemaal in het netgebied van de collega's van Stedin.

4b Beste 10 gemeentes relatieve volumes per inwoner, bij projecten achter KVB resp. GVB aansluitingen

In deze tweede tabel, zijn de gemeentes gerangschikt door de in paragraaf 4a genoemde "absolute" volumes te delen op het aantal inwoners in alle gemeentes in Liander netgebied. Hiervoor zijn de inwoners-aantallen per gemeente aan het begin van 2021 gebruikt, volgens de CBS tabel "Bevolking op 1 januari en gemiddeld; geslacht, leeftijd en regio" (gewijzigd 9 juni 2021). Daarmee wordt meer recht gedaan aan de relatieve verhoudingen tussen gemeentes onderling, al spelen er natuurlijk veel meer factoren bij die verhoudingen (zoals oppervlakte, grondprijzen, etc.). Maar het geeft een mooi inzicht hoe de ratings fundamenteel wijzigen als naar dit soort belangrijke relatieve maatvoeringen wordt gekeken.

Bij de aantallen installaties achter KVB aansluitingen per duizend inwoners, is de provincie Friesland dominant met 6 vertegenwoordigers in de top tien, en met Schiermonnikoog als beste "relatieve performer". Terug gerekend naar aantal installaties per 1.000 inwoners kwam dit Waddeneiland op 190 KVB PV-installaties, nog voor de zuster gemeentes op het vasteland, Harlingen (186) en Ooststellingwerf (181). Van Harlingen was al langer bekend dat met name door voortvarend plaatsings-beleid bij een woningbouw coöperatie, er relatief veel residentiële installaties waren gerealiseerd, in een niet zeer veel inwoners hebbende gemeente (zie paragraaf 16 in mijn uitvoerige analyse van de CBS data tm. 2020). Schiermonnikoog is dermate klein en dunbevolkt, dat elke installatie daar een "relatief hoge" impact heeft.

Noord-Holland heeft drie vertegenwoordigers in de top tien, waarbij Bergen en Heiloo op nrs. 5 en 6 uitkomen met een gelijk volume van 159 PV KVB installaties per 1.000 inwoners in de oktober 2021 update voor Liander. De provincie Gelderland heeft slechts 1 vertegenwoordiger, op plaats 4 in deze top tien (West Maas en Waal, 169 inst./1.000 inwoners).

In de tweede kolommen reeks wordt de opgestelde zonnestroom genererende capaciteit bij KVB aansluitingen terug gerekend naar een hanteerbare, en ook elders vaker gebruikte factor van Wattpiek opgesteld vermogen per inwoner. Hier komt een nogal ongebruikelijke gemeente bovendrijven, het rijke Gelderse dorp Rozendaal, wat, gezien haar lage inwoners aantal, en inmiddels een "aardig" bestand van ruim 1,3 MWp aan opgesteld vermogen in het KVB segment, op nummer 1 is gearriveerd, met 773 Wp per inwoner. In andere bewoordingen: dat is het equivalent van bijna 2 moderne "high-power" 400 Wp PV-modules voor elke ingezetene van die nog steeds onafhankelijke, kleine gemeente.

Gelderland heeft nog 3 andere gemeentes in deze top tien, wederom West Maas en Waal, Montferland, en Heumen. De 2e en 3e plaats worden echter weer door Friese gemeentes bezet, 737 Wp/inwoner voor Ooststellingwerf, resp. 730 Wp/inwoner voor het reeds genoemde Schiermonnikoog.

Op de laatste 2 plaatsen in de top tien vinden we nog twee Friese gemeentes terug (De Fryske Marren en het wadden eiland Vlieland, beiden met 661 Wp/inwoner). In de "middenmoot" van deze top tien hebben dan nog 2 gemeentes uit Flevoland hun plek gevonden, met 707 (Zeewolde), resp. 703 Wp per inwoner in Dronten.

Eerst kijken we naar het aantal GVB installaties per duizend inwoners, wat "voorstelbare" getallen oplevert. Amsterdam en vele andere top scorers in de vorige tabel zult u hier ook niet meer aantreffen, die verkeren vanwege hun soms zeer hoge inwoner aantallen ergens onderaan in de ratings. Schiermonnikoog is ditmaal wederom, verrassend, de nummer 1. Maar wel slechts met 9 installaties met GVB aansluiting die vanwege het zeer lage inwoner aantal (slechts 931 personen) desondanks de hoogste score van 967 "exemplaren" per 100.000 inwoners oplevert. Friesland scoort sowieso weer sterk in deze afgeleide rating, met nog eens 3 andere gemeentes, op de plaatsen 2 (Vlieland, 838x GVB/100.000 inw.), en 6 en 7 (Fryske Marren en Terschelling, 396 resp. 349x GVB/100.000 inw.).

Ditmaal is Flevoland ook goed vertegenwoordigd met 3 gemeentes, op erepodium plaats 3 Noordoostpolder, en op posities 5 en 8 Zeewolde en Dronten, met volumes van 542, 415, resp. 293 GVB aansluitingen met zonnestroom installaties per 100 duizend inwoners. Noord-Holland volgt met 2 gemeentes, Hollands Kroon op 4 (418), resp. Schagen op 9 (290x GVB/100.000 inw.). Het Gelderse Barneveld sluit af op de tiende plek, met 263 PV projecten achter GVB aansluitingen per 100 duizend inwoners.

De laatste kolom sectie toont een vergelijkbare maatvoering, hier is de gecontracteerde AC capaciteit bij de GVB projecten terug gerekend naar een hanteerbare MWac per 100.000 inwoners.

Het wordt saai, wederom is Friesland hier dominant aanwezig, 5 maal nog wel in de top tien, met als ereplaats bezetter Ooststellingwerf (bekend geworden door het zeer grote zonnepark in Oosterwolde, van GroenLeven). Die, bij een absoluut volume van 85,9 MWac, een relatieve prestatie neerzet van 337 MWac per 100.000 inwoners. 3 Waddeneilanden (Schiermonnikoog op 3, Ameland op 5, en Vlieland op 8) zitten ook in de top tien, naast de vasteland gemeente Heerenveen (met o.a. een veel besproken dak van een befaamde "groot verbruikende" ijstempel, waar nogal wat over te doen is geweest).

Ver achter Ooststellingwerf figureert Noordoostpolder (FL) met 178 MWac gecontracteerd PV vermogen per 100.000 inwoners op de 2e positie. Zuster gemeente in de Flevopolder, Zeewolde, staat op plek 6, met 106 MWac/100.000 inw. Ditmaal zijn er 2 Gelderse gemeentes in de top tien aanwezig, Druten, met 146, en Voorst, met 103 MWac per 100.000 inwoners. Belangrijke contribuanten aan deze relatief hoge posities zijn het drijvende zonnepark "de Uivermeertjes" te Deest, resp. het grootste "private" zonnepark initiatief, zonnepark Voorst te Wilp. Wat kennelijk toch aan Voorst is toegewezen, al is de netkoppeling, onder de IJssel door, fysiek in Deventer (Overijssel) geweest, nota bene op een station van de collegae van Enexis. Het veel later gebouwde park in het buitengebied van Klarenbeek in gemeente Voorst is pas in oktober 2021 opgeleverd, en kan de facto nog niet in deze Liander cijfers voor GVB opgenomen zijn (de cijfers voor dit segment gaan slechts tot en met september).

Tot slot, staat Medemblik in Noord-Holland er een beetje "verloren" bij, op de 9e positie, met slechts 96 MWac per 100.000 inwoners. Het noordelijke segment van Zuid-Holland komt weer in het geheel niet voor in deze top tien rating.

In de registers van Liander worden ook data bijgehouden voor windenergie en voor de "groen gas" productie.

Er stond in de update van oktober 2021, voor eind september, 1.723 MW aan windturbine vermogen opgesteld achter GVB aansluitingen genoteerd. Het gros daarvan in Noord-Holland, 747 MW, met Flevoland goede tweede (553 MW).

Op het gebied van de groen gas productie, is de som van de invoeding in de periode 2020 tm. september 2021 gecumuleerd op bijna 99 miljoen kubieke meter. De invoeding in het bestaande gas-net varieerde tussen de 3,9 en de 5,3 miljoen m³ per maand.

(1) Zowel de PV installaties achter KVB als achter GVB aansluitingen groeien (ook) in Liander gebied onstuimig door. Zowel in aantallen als in het opgeleverde generator (KVB) dan wel gecontracteerde AC vermogen (GVB).

(2) De residentiële markt blijft, ondanks berichtgeving over afbouw van salderen, kennelijk "ongestoord" doorgroeien. Focussen we op het KVB marktsegment, wat door particulieren woning projecten (incl. huursector) wordt gedomineerd, kan dat segment een mogelijke groei van 7% t.o.v. het jaarvolume in 2020 tegemoet gaan zien in het huidige jaar, bij ongewijzigde trend.

(3) Wat de totale volumes betreft is er nog geen zekerheid over generator vermogen. Middels een aanname van gemiddeld 20% overdimensionering van de generator t.o.v. het gecontracteerde vermogen voor GVB installaties, en een minimaal gelijke groei in de laatste maanden, als gemiddeld tot en met de herfst dit jaar, komen we grofweg op een totaal geaccumuleerd volume van mogelijk 5,2 GWp eind 2021. Al is dat nog met onzekerheden omgeven vanwege forse fluctuaties in de maandelijkse nieuwbouw cijfers, én onzekerheden over de exacte datum van netkoppeling voor veel grote projecten (hetzij eind 2021, hetzij begin 2022). Meer dan de helft van dat totale volume zal in ieder geval zijn gerealiseerd in het GVB segment.

(4) Mogelijk kan er zo'n 1.365 MWp aan groei van het generator vermogen plaatsvinden in 2021. Hierbij is rekening gehouden met een speculatieve vaste factor van 20% overdimensionering van de gecontracteerde AC populatie bij de GVB aansluitingen. Deze berekening is echter nog zeer onzeker.

(5) Voorlopig is in de kleinverbruikers markt reeds een accumulatie van bijna 580 duizend PV installaties gemeld in Liander netgebied (status oktober 2021, met nog het nodige aan toe te voegen volume te verwachten). Het DC vermogen van al die installaties telt al op tot 2.332 MWp aan opgestelde generator capaciteit.

(6) De bijna 7.250 projecten achter GVB aansluitingen hadden bij Liander eind september 2021 al een gecontracteerd vermogen van 2.082 MWac. Ook hiervoor zal nog veel volume worden bijgeschreven, zo is de verwachting.

(7) In de gemeente rating lijstjes komen gemeentes met een jarenlang actief ondersteuningsbeleid, en gemeentes met zonneparken en/of groter industriegebieden met veel platte daken hoog in de lijstjes voor, met Amsterdam nog steeds (in Liander gebied) kampioen. Bij de relatieve terugrekening naar volumes per inwoner, komen landelijke gemeentes meer naar voren. Friese gemeentes inclusief de Wadden eilanden zijn hierbij frequent terug te vinden in de top-ratings van de Liander lijsten.

Polder PV heeft regelmatig (diepgaand) over PV statistiek cijfers van Liander gepubliceerd. De meest recente artikelen staan bovenaan:

Polder PV publiceert al enige jaren progressie status updates van zijn omvangrijke spreadsheets met gerealiseerde grote PV projecten. De laatste was van 7 november 2018. In de uitgebreide analyse is de laatste jaren ook een overzichtje opgenomen met de verdeling over de diverse netgebieden, inclusief dat van Liander. Zie daarvoor in de laatste update paragraaf 5, inclusief de grafiek met 5 parameters per netbeheerder.

In eerdere jaren is diverse malen ook nader op de stand van zaken ingegaan bij provincies, gemeentes, en de netbeheerders inclusief Liander in de PIR cijfers bij Klimaatmonitor van Rijkswaterstaat. Voor overzicht van artikelen, zie onderaan de uitgebreide bijdrage van 26 oktober 2015.

Bericht NOS (17 januari 2022) - Netbeheerder: 'Stroomnet te vol, stop met gunstige regeling zonnepanelen'. Liander roept op om afbouw salderingsregeling te versnellen / in te ruilen voor een subsidieregeling voor (thuis) accu's wegens "te groot succes" zonnepanelen in de kleinverbruik sector. Volgens een Liander woordvoerder zouden "... er vorig jaar [2021] 124.000 woningen en kleine bedrijven met zonnepanelen bijgekomen" zijn.

Samenstelling van data en grafieken voor deze webpagina 29 oktober - 4 november 2021. Eerste publicatie door Polder PV: 4 november 2021.

Indien fouten in de grote hoeveelheid cijfers worden gevonden gaarne bericht aan Polder PV. Waarvoor dank.


	Liander - nieuwe cijfers	links	PV-systeem	basics	grafieken graphs	huurwoningen	nieuws	index

Netbeheerder Liander & zonnestroom NL -
nieuwe statistieken†

Evolutie PV installaties bij projecten klein- resp. grootverbruik

Netbeheerder Liander & zonnestroom NL - nieuwe statistieken†

Evolutie PV installaties bij projecten klein- resp. grootverbruik

Netbeheerder Liander & zonnestroom NL -
nieuwe statistieken†