Zonneparken in Nederland - statistieken

Basisgegevens © projecten sheets Polder PV status update (peildatum) 17 september 2023
Alle grafieken © 2023 Peter J. Segaar/www.polderpv.nl

Dit is de vierde separaat verschenen uitgebreide review over dit onderwerp op Polder PV, voor het vorige exemplaar (status 23 januari 2023) zie hier.

Voor eerdere analyses zie bronnen overzicht onderaan.

Voor uitgebreide introductie en samenvatting van de analyse op deze nieuwe webpagina, zie bijdrage van 25 september 2023

Introductie

• Gelderland 119 exemplaren (11 meer dan in update van januari 2023)
• Overijssel en Noord-Brabant ex aequo 95 exemplaren (20, resp. 12 meer)
• Noord-Holland 77 exemplaren (3 meer)
• Slechtste "performer" Utrecht, met 24 exemplaren (1 meer, laatste plek was in eerdere updates voor Flevoland).

De drie provincies met de meeste zonneparken hebben een aandeel van ruim 40% op het totaal aan reeds door Polder PV gevonden (opgeleverde) zonneparken in Nederland. Dat is weer een geringe toename t.o.v. de 39% in de vorige update.

Bij de geaccumuleerde capaciteit van de geturfde grondgebonden zonneparken > 15 kWp zijn de drie best presterende provincies (oranje kolommen, referentie rechter Y-as):

• Groningen 869 MWp (154 MWp meer dan in update van januari 2023)
• Drenthe 749 MWp (139 MWp meer dan in de voorgaande update)
• Flevoland, nieuw op plaats 3 sedert de versie van januari 2023, 482 MWp (61 MWp meer dan in de voorgaande update)
• Slechtste "performer" blijft Utrecht, met 89 MWp (voor de komma ongewijzigd). Limburg volgt op afstand (137 MWp, een plus van 18 MWp t.o.v. de vorige update).

Een deel van de verschillen met de vorige update wordt verklaard door fysieke ingebruikname van nieuwe zonneparken. Een ander deel door later gevonden exemplaren waarvan tussentijds is gebleken dat de netkoppeling daadwerkelijk tot stand is gebracht (en voorheen nog niet bekend). Een derde deel wordt veroorzaakt doordat er tussentijds aanpassingen van de capaciteit zijn geweest bij met name grotere projecten, die een forse impact hebben op de totaal volumes per provincie. Dit soort aanpassingen vinden regelmatig plaats bij Polder PV, omdat exacte informatie over opgeleverde projecten vaak ontbreekt, en/of niet eenduidig is.

Utrecht heeft weliswaar plannen voor flinke zonneparken in het nieuwbouw gebied bezuiden de A12 (Rijnenburg / Reijerscop), maar daar zijn nog geen harde besluiten over gevallen. Ondertussen wil het niet echt vlotten in de provincie. Een lichtpuntje is het recent opgeleverde Meijewetering project van coöperatie Energie-U, waar 7 jaar aan gewerkt is.

De drie provincies met de meeste nominale capaciteit in zonneparken hebben een aandeel van ruim 47% op het totaal aan reeds gevonden zonneparken in Nederland, een stuk hoger dan bij de aantallen projecten. Het is weer toegenomen sedert de vorige update, toen er nog sprake was van een aandeel van 45% op het totaal bij de eerste drie provincies. De grootste, klassiek grondgebonden zonneparken blijven opgeleverd worden in Groningen, Drenthe en Flevoland. Van de 25 grootste exemplaren vinden we er 7 terug in Groningen, en 4 in zowel Drenthe als Flevoland.

Zeer opvallend blijft het verschil bij de slechtste "performers". Met slechts 2 opgeleverde zonneparken meer, heeft Flevoland een veel groter volume gerealiseerd dan Utrecht, inmiddels toegenomen tot een verhouding van 482 MWp om 89 MWp. Dat komt omdat het bij de projecten in Flevoland om gemiddeld veel grotere PV projecten is gegaan. Dat vinden we terug in het systeemgemiddelde van die zonneparken, weergegeven door de groene stippellijn (referentie linker Y-as): gemiddeld 18,6 MWp per project in Flevoland (vorige update nog 17,5 MWp), en slechts 3,7 MWp gemiddeld in Utrecht (voorheen iets hoger, 3,8 MWp). Het verschil is wederom extremer geworden dan in de voorgaande update.

De provincies met de gemiddeld hoogste project omvang bij de grondgebonden installaties zijn nu, achtereenvolgens, Flevoland (18,6 MWp gemiddeld per stuk, zie ook hier boven), Groningen, met 11,6 MWp gemiddeld (weer wat hoger dan de 10,7 MWp in de update van januari 2023), en de nummers 3 en 4, Drenthe, met 10,9 MWp (vorige update 10,2 MWp) en Zeeland, met 10,3 MWp (vorige update: 10,1 MWp). De meeste provincies zitten op een globaal gemiddelde tussen de 3 en 4,5 MWp per grondgebonden veld-systeem. Het gemiddelde exclusief het ene nog niet in een specifieke provincie gelokaliseerde project, is inmiddels verder gestegen, naar 6,73 MWp per grondgebonden project (in vorige update nog 6,55 MWp, daarvoor 5,90, resp. 4,97 MWp). Hierbij doet de invloed van de paar provincies met de hoogste gemiddelde project omvang zich dus duidelijk gelden. En de voortgaande schaalvergroting van de opgeleverde (grondgebonden) projecten is hiermee wederom aangetoond.

4b. Kaartje verdeling capaciteit en grondgebonden zonneparken over de provincies aan het eind van 2022, en vergelijking jaarvolumes 2021-2022 (nader voorlopige status)

In onderstaand kaartje heb ik weer drie data voor alle provincies ingevoerd, om de verhoudingen te laten zien van verschillende parameters op regionaal niveau, zoals is vastgesteld met de nu meest actuele data voor eind 2022 (meest recent beschikbare cijfers van zowel CBS, "nader voorlopig", als van Polder PV). Voor de resulterende eindejaars-volumes, heb ik voor de totale capaciteit, en die voor het "niet-woning" segment, (CBS status "definitief"), en het inmiddels al behoorlijk goed bekende volume van grondgebonden zonneparken van Polder PV, voor eind 2021, toegevoegd, in het kolommenpaar rechts van de volumes voor 2022, linksboven in het overzicht.

Getoond worden - voor 2022, in de kaart - achtereenvolgens de capaciteiten van uitsluitend de grondgebonden zonneparken per provincie, bij uitsluiting van alle andere vrijveld projecten zoals drijvende zonneparken op water, vrijstaande carport en derivaten, PV projecten op geluidsschermen en/of op andere infra (zie paragraaf 9). Deze kolommen zijn in groen weergegeven. Vervolgens is in blauwe kolommen het volume weergegeven van "niet-woning" projecten, ook wel "bedrijfsmatige installaties sensu lato", of, in de terminologie van het CBS, "alle economische activiteiten"-categorie. Dat segment is inclusief niet commerciële, niet woning projecten, zoals gemeentelijk vastgoed e.d. Deze cijfers komen uit hun zonnestroom segmentatie update van 16 juni 2023. Tot slot de totale PV volumes die het CBS in dezelfde update heeft vastgesteld voor alle projecten. Derhalve, alle residentiële capaciteit, én alle "niet-woningen" betreffend. Dat totaal volume is dus inclusief de diverse soorten veldopstellingen sensu lato en andere byzondere projecten, waar het CBS ook geen segmentaties voor geeft / kan geven. Deze totaal volumes zijn weergegeven in de gele kolommen. Alle capaciteiten zijn in MWp weergegeven. Onderaan de set kolommen is ook per provincie, en bij de totale volumes linksboven, het percentage aandeel van de door Polder PV gevonden volumes aan veldopstellingen ten opzichte van de totale CBS volumes (geel) weergegeven in rood.

^^^
NB: In dit diagram wordt onder veldopstellingen strict grondgebonden zonneparken bedoeld groter dan 15 kWp aan opgestelde capaciteit per stuk. Alle andere installaties "niet zijnde rooftop projecten in het vrije veld" waaronder op water drijvende PV projecten, vrijstaande grotere carports en vergelijkbare derivaten (zoals grotere fietsenstallingen met PV overkappingen, agri-PV pilots waarvan netkoppeling bekend is), projecten op infrastructuur (geluidsschermen e.d.) zitten hier dus niet bij. Wel zijn alle grondgebonden projecten op afvalbergen, slibdepots, RWZI's, ervan van waterwinnings-bedrijven, etc. opgenomen onder de categorie veldopstellingen.

Links bovenaan zijn rechts de drie volumes voor min of meer "afgerond" kalenderjaar 2021 weergegeven. Daar links van de nog nader voorlopige data voor de veldopstellingen (Polder PV) resp. de capaciteit voor het niet-woning segment, blauw, resp. het totale marktvolume, geel, (CBS) voor 2022. Met name deze data voor 2022 zullen nog wel behoorlijk kunnen wijzigen. Dit alles, "pending" eventuele nieuwe vondsten van oudere kleinere veldopstellingen die aan de criteria van Polder PV voldoen, en die dan ook aan een volgende update toegevoegd zullen worden (zoals meerdere, eerder nog niet bekende / gevonden "oudjes" zijn toegevoegd aan de huidige update).

Ondergrond kaartje: Wikipedia, auteur Lencer, onder de Creative Commons-licentie Naamsvermelding-Gelijk delen 3.0 Unported.

Voor een ouder kaartje met de toen bekende situatie tot en met eind 2018, zie de uitgebreide analyse van het projecten bestand van Polder PV op peildatum 9 augustus 2019.

De absolute volumes aan veldopstellingen verschillen uiteraard ook eind 2022 sterk tussen de provincies, van slechts 88 MWp in Utrecht, tot al een zeer hoog volume van 767 MWp in Groningen. Een overgebleven "anoniem" project, wat nog niet aan een provincie kon worden toegewezen, maar wat toen wel al lang was opgeleverd, is apart rechts van het midden vermeld (16 kWp, hier afgerond tot 0,02 MWp).

Kijken we naar de relatieve aandelen van de capaciteiten ten opzichte van de totale, door het CBS in hun update van 16 juni 2023 gerapporteerde, en alweer bijgestelde volumes voor eind 2022, krijgen we nog veel sterker uiteenlopende verschillen. In Utrecht en Limburg is het aandeel maar 9%, en ook de massief PV uitrollende grote provincie Noord-Brabant zit op dit punt zeer laag, met 10% aandeel van de klassieke veldopstellingen op het - record - totaal volume. Tot en met 2020 is het vooral de combinatie van grote volumes op rooftops in de agrarische sector, vele grote distributiecentra, én een hoog residentieel volume, wat de totale capaciteiten en aantallen in Noord-Brabant zo'n vlucht heeft doen nemen, zie de in 2022 al zeer hoge kolommen voor "niet-woningen" (blauw, 1.945 MWp), en het eveneens record totaal volume (geel, 3.323 MWp).

In 2021 kwam daar beslist al verandering in, er werd toen al bijna 118 MWp aan zonneparken toegevoegd, waarmee Noord Brabant de op 4 na snelste groeier was op dat vlak in dat jaar. Er staat in deze grote provincie weliswaar veel in de pijplijn aan veldopstellingen, maar door de snel optredende grote problemen op het net, is daar in 2022 direct weer tijdelijk een rem op gezet. In 2022 kwam ze, nog steeds op de vierde positie, met "slechts" ruim 88 MWp aan nieuwe toevoegingen van zonneparken, maar wel iets meer dan in Groningen (ruim 82 MWp). In absolute zin al jaren kampioen Groningen, moest dat jaar verstek laten gaan bij het erepodium voor de jaargroei volumes. Dat werd voor de nieuwbouw toen bezet door Flevoland en Drenthe (ex aequo, met beiden hoge volumes, 268 MWp nieuwe capaciteit), en Gelderland (129 MWp aan nieuwe projecten "in het veld").

Ook in de belangrijke provincies Zuid- en Noord-Holland, en Gelderland zijn de aandelen van de geaccumuleerde volumes aan zonneparken nog relatief gering (9, 11 resp. 16%, eind 2022). Overijssel zit al een stuk hoger in de boom met 21%, maar moet het afleggen tegen vier provincies die al een (flink) hoger relatief aandeel hebben, Friesland (28%), Zeeland (36%), Flevoland (sterk toegenomen, naar 48%), en de op dit punt ook flink verder in betekenis toegenomen provincie Drenthe (50%). Desondanks is geen enkele provincie nog in staat gebleken, om het exceptioneel hoge aandeel van veld-installaties op het totale gerealiseerde volume (incl. alle rooftops) van provincie Groningen te benaderen. Dat aandeel was eind 2022 namelijk al 57%, wat wordt veroorzaakt door een flinke verzameling (zeer) grote zonneparken op het grondgebied daar. Hiermee is al voor langere tijd de kampioens-status van Zeeland teloor gegaan, die eind 2018 nog een relatief aandeel had van 43% van zonneparken t.o.v. de totaal geplaatste capaciteit. Dat werd destijds met name veroorzaakt door het hoge impact makende, toen grootste zonnepark van Nederland, Scaldia op de grens van Borsele en Vlissingen.

Impact zonneparken op totale volumes

In de twee kolommen "sets" linksbovenaan in het diagram is de vergroting van het aandeel van zonneparken op de totaal volumes goed te zien. Was het aandeel in 2020 nog 19,1% (zie tweede tabel, in deze paragraaf), is dat, met nog nader voorlopige cijfers, eind 2021 al gegroeid naar 19,7%. 2022 deed daar nog een schep bovenop, en heeft nu, met de later mogelijk nog bij te stellen data, inmiddels al 21,4%, ruim een vijfde van de totale PV capaciteit in Nederland, in uitsluitend grondgebonden veldopstellingen staan (excl. floating solar e.a. derivaten).

Niet residentiële volumes per provincie

Ook de aandelen van de "niet-woning" installaties (categorie met zowel bedrijfsmatige rooftop projecten, als zonneparken), in de blauwe kolommen, zijn fors verschillend. In absolute zin varieert dit eind 2022 tussen de 455 MWp (wederom Utrecht) en, als enige (ver) boven de anderhalve GWp uitkomend, Noord-Brabant (1.945 MWp). Gelderland was in 2021 al de tweede provincie geworden, met iets meer dan 1 GWp aan generator vermogen in de niet-residentiële sector, en heeft eind 2022 inmiddels 1.384 MWp in dit segment staan. De drie provincies Zuid-Holland, Overijssel en Groningen, hebben eind 2022 inmiddels ook ruim 1 GWp in dit segment geaccumuleerd. In relatieve zin is het wederom Utrecht, met 45% van het totale volume "niet op woningen", die het minst presteert bij dat aandeel.

In Provincie Groningen werd in 2021 nog het hoogste aandeel gehaald, met destijds 77% van het totale volume "niet op woning daken" liggend. De grote "schuldige" was hier uiteraard het hoge aandeel aan zonneparken, die in het bedrijfsmatige segment veruit dominant zijn. Eind 2022 strijden drie provincies om de eer op het vlak van het aandeel bedrijfsmatig volume op het totaal: Flevoland, Groningen en Drenthe (76%, 75%, resp. 74%).

Kijken we naar het aandeel van de tot nog toe door Polder PV gevonden veld-opstellingen t.o.v. het door CBS vastgestelde volume aan "niet-woning" installaties, variëren de aandelen zelfs tussen 17,5% bij Noord-Brabant en Limburg, en, al bijna 77% bij Groningen. In laatstgenoemde provincie hebben de grondgebonden zonneparken dus al een enorme footprint bij zowel het totaal gerealiseerde volume, als bij de projecten die niet op woningen liggen.

4c. Relatieve capaciteit per inwoner per provincie van grondgebonden en drijvende zonneparken, en totalen nieuw

In deze nieuwe grafiek heb ik de vermogens van de door Polder PV gevonden klassieke grondgebonden veldopstellingen plus de relatief bescheiden vermogens van de per provincie gevonden drijvende projecten (zie ook paragraaf 9), zoals bekend op peildatum 17 september 2023, gerelateerd aan het aantal inwoners, op basis van de bevolkings-statistieken van het CBS aan het begin van 2023. We krijgen dan de ook internationaal vaak gehanteerde belangrijke maat Wp/inwoner, waarmee gebieden "eerlijker" met elkaar vergeleken kunnen worden bij de relatieve impact. In dit geval de afzonderlijke volumes voor grondgebonden opstellingen en die voor drijvende projecten, en de optelling van deze 2 typen installaties.

De provincies zijn van links naar rechts aflopend gesorteerd op de totale gevonden capaciteit van zowel de klassieke grondgebonden veldopstellingen, als de drijvende projecten (vetgedrukte cijfers bovenaan de kolommen). De afzonderlijke capaciteiten van deze 2 project categorieën vindt u in de kolom segmenten van de betreffende categorie. Achteraan staan de totale relatieve volumes voor heel Nederland, die voor deze 2 categorieën veld opstellingen neerkomen op een gemiddelde van 265 Wp per inwoner, en voor de afzonderlijke klasses 250 Wp/inwoner (grondgebonden), resp. 15 Wp/inwoner (drijvende zonneparken). Drenthe is op dit belangrijke relatieve niveau kampioen, met totaal net iets meer vermogen dan Groningen (1.553 resp. 1.527 Wp/inwoner), Flevoland volgt op grote afstand (1.089 Wp/inwoner), met ook weer een stuk meer neerwaarts Zeeland (726 Wp/inwoner), en Friesland (541 Wp/inwoner). Overijssel, Gelderland en Noord-Brabant zitten al op een stuk lager niveau (346, 236, resp. 136 Wp/inwoner), en Limburg kan nog een beetje meekomen, met 121 Wp/inwoner. Maar de drie Randstad provincies kunnen er, om begrijpelijke reden, niet in slagen om hier een vuist te maken, vanwege dure grond, hoge bevolkingsdichtheden, veel infra, e.d. Ze sluiten achteraan aan, met 71 (NH), 64 (Ut.), resp. 52 Wp/inwoner (ZH).

Voor de drijvende projecten, is de impact al opvallend te noemen voor, wederom, Drenthe en Groningen (61, resp. 69 Wp/inwoner), maar is Friesland op dit punt kampioen, vanwege de relatief lage bevolkingsdichtheid. Deze provincie komt zelfs op 87 Wp/inwoner uit voor die categorie.

Zonnepark op een voormalig sportveld omzoomd door bomen in de provincie Gelderland, met SDE beschikking inmiddels op naam van een Deense ontwikkelaar, die de grond huurt van de betreffende gemeente. Ditmaal met toepassing van moderne 144 half-cels panelen, aangesloten op bij ontwikkelaars populaire Chinese Huawei omvormers. Aan kritische monitoring is ook gedacht, op de foto zijn aan de voorzijde van de module tafels twee licht sensoren te zien die in de 2 gehanteerde module richtingen (in onderhavig geval iets Z. van O. / iets N. van W.) de exacte instraling bepalen, waarmee specifieke opbrengsten en performance van de installatie goed bepaald kunnen worden. Het project is eind 2021 opgeleverd, en werd in juli 2023 door Polder PV bezocht, toen de uitbundig gegroeide vegetatie net aan een maaibeurt werd onderworpen. Project vallend in categorie 1-5 MWp.

(5) Zonneparken op RWZI's en bij drinkwaterbedrijven - stabilisatie van ontwikkeling

Ik heb meerdere malen al eens aandacht besteed aan het fenomeen zonneparken op rioolwaterzuiverings-installaties (RWZI's), en op de terreinen van drinkwater productie bedrijven. Dat heeft de laatste jaren een aardige vlucht genomen in Nederland, en mocht zelfs als "common practice" worden gekarakteriseerd, na enkele jaren van flinke groei in dit specifieke segment. In 2022 en 2023 is de trend weer aan het afvlakken, en lijkt een verzadigingspunt bereikt.

Momenteel zijn van de 764 gevonden grondgebonden zonneparken er door Polder PV 122 exemplaren bij RWZI's aangetroffen, plus nog eens 4 op locaties van uit bedrijf genomen installaties ("ex-RWZI's"). Het totaal, 126 stuks, is 16,5% van het totale aantal gerealiseerde projecten. Ook zijn er al 16 grondgebonden projecten op productie cq. opslag lokaties van drinkwater bedrijven getraceerd. Daarnaast is er (al vier jaar geleden) nog een zonneveldje naast een gemaal van een waterbedrijf opgeleverd. Ook zijn er een viertal projecten op zogenaamde "waterbergingen" aangebracht, maar drie daarvan zijn van commerciële / lokale ontwikkelaars "niet zijnde" waterbedrijven.

Bij de geaccumuleerde capaciteiten is die verhouding beduidend anders: 115 MWp bij RWZI's, bijna 6 MWp op ex RWZI locaties, resp. bijna 17 MWp bij water productie bedrijven, waarbij de aandelen t.o.v. de totale volumes (4.446 MWp, status 17 september 2023) heel wat bescheidener zijn, nl. 2,7% (RZWI + ex RWZI), resp. 0,4% (waterproductie bedrijven). Dit komt, omdat zonneparkjes bij dergelijke "voor het algemene nut" werkende instanties een nevenfunctie hebben, waarbij de verduurzaming van de productie processen een nieuwe beleidslijn vertegenwoordigt. Bovendien is de ruimte op dergelijke lokaties meestal beperkt, en dit zien we terug bij de gemiddelde systeemcapaciteit bij deze instanties. In de huidige projecten sheet van Polder PV komt dat neer op ongeveer 959 kWp gemiddeld bij de (ex-) RWZI's, resp. 1.045 kWp bij de drinkwater productie bedrijven. Dit, terwijl het systeemgemiddelde van alle 764 zonneparken bij elkaar neerkomt op 5,8 MWp per stuk. Dat is, t.o.v. de (ex-) RWZI's, een factor 6,1 maal zo hoog.

Bij de subsidie beschikkingen voor SDE 2019 ronde I was het aandeel van RWZI's nog 23% bij de aantallen projecten, bij de capaciteit was het destijds 3,8%. De totalen bij alle beschikkingen kwamen toen nog neer op 24% bij de aantallen toegekende projecten, en 3,4% bij de toegekende capaciteiten (artikel 21 november 2019). De relatieve verhoudingen leken toen dus enigszins te zijn bestendigd in de realisaties voor alle projecten. In genoemde status update was van de toen reeds opgeleverde 34 zonneparkjes op RWZI's het systeemgemiddelde vermogen ook gemiddeld iets meer dan 1 MWp per stuk. Dat lijkt dus een goed uitgangspunt te zijn voor eventuele afschattingen van het potentieel bij andere kandidaten van de ruim 350 RWZI's in Nederland. Tenzij fysieke onmogelijkheden zoals te weinig ruimte on-site realisatie van een dergelijk project in de weg staan. Ook zal voor een deel het probleem spelen van geplande verbouwingen en uitbreidingen van dergelijke locaties, wat planning van een zonneproject voor langere tijd kan blokkeren. In ieder geval was er medio 2023 dus al bij ruim een derde van alle RWZI's een zonnepark(je) aanwezig.

Afvlakking

Wel is er duidelijk een afvlakking te zien bij de realisaties. Bij de capaciteiten liep het aandeel van de RWZI's, ex-RWZI's, en grondgebonden veldjes op erven van waterproductie bedrijven bij de geaccumuleerde volumes EOY terug, van 4,2 naar 3,3% tussen 2021 en 2022, en is het met de stand van zaken op 17 september 2023 nog maar 3,1% t.o.v. het gerealiseerde totaal volume aan grondgebonden projecten. Bij de jaargroei volumes kelderde het aandeel van 4,8% in 2021 naar nog maar 1,2% bij het nieuwe totaal volume in 2022. Bij de nog beperkte hoeveelheid capaciteit aan grondgebonden zonneparken, tot nog toe (bekend) netgekoppeld opgeleverd tm. 17 september 2023, is het aandeel nog maar 0,3% van het totaal volume (tot nog toe slechts 2 projecten nieuw gevonden in 2023).

Veld versus dak

Wat de installaties op de terreinen van drinkwaterbedrijven betreft, dient er scherp onderscheid gemaakt te worden tussen klassieke veldopstellingen (vergelijkbaar met die op RWZI's), en projecten die op de betonnen daken van de vaak grote reinwaterkelders zijn aangebracht. Deze laatste categorie heb ik bij nadere beschouwing al een tijdje geklassificeerd als byzonder type "rooftop", omdat het "gebouwen" betreft, die echter als byzonderheid hebben dat ze meestal "in de grond" zijn gebouwd, en vaak ook nog eens boven op het betonnen dak een graslaag hebben. In diverse gevallen is daarop een "veldje" zonnepanelen aangebracht, wat bij Polder PV dus onder de categorie zon op daken is komen te vallen. En wat niet (meer) als "grondgebonden veld-installatie" wordt beschouwd.

In de Lokale Participatie Monitor over het jaar 2020 werd melding gemaakt van slechts 50 zonneparken op terreinen van waterschappen en drinkwater bedrijven (later ook incl. bedrijven actief bij slibverwerking). Weliswaar werd dat in de LP Monitor tm. 2021 opgehoogd naar 65 exemplaren. Polder PV heeft tm. 2020 echter al 81 stuks (ex- en RWZI & WWB) staan. LPM 2021 rept van 116 projecten in deze categorie tm. 2021 (108 MWp), maar Polder PV heeft er al 124 gevonden (met 122 MWp). Deze monitor claimt "lokaal eigenaarschap" van deze projecten, omdat die feitelijk "aan de lokale gemeenschap" zouden zijn toe te schrijven via de regionaal actieve eigenaar-beheerders (de rode draad door deze rapportages). Er is dus een onderschatting van het potentieel wat daartoe werkelijk gerekend dient te worden, als je van die veronderstelling zou uitgaan.

RVO telt te weinig

In de "Monitor Zon-pv 2022 in Nederland" van RVO over het jaar 2021 (publ. datum 30 sep. 2022) staat ook een merkwaardige opgave. Op p. 42 wordt geclaimd dat in 2021 37 nieuwe projecten bij "de waterschappen" zouden zijn gerealiseerd met een totaal vermogen van 30 MWp, ondersteund met 1 of meer SDE beschikkingen. Polder PV kwam voor dat jaar alleen al voor de RZWI's op 41 projecten (11% meer), met een totale capaciteit van 38 MWp (27% meer), allen met SDE beschikking(en). Daarnaast waren er ook nog 2 nieuwe projecten bij waterwinbedrijven, met een nieuw volume van totaal 2 MWp. RVO stelde ook dat er 7 projecten groter dan 1 MWp bijgezeten zouden hebben. Afgaand op datum netkoppeling, komt Polder PV voor de RWZI projecten voor dat jaar zelfs al op 11 projecten groter dan 1 MWp. Met de grootste op RWZI Wervershoof, met ruim 17 en een half duizend zonnepanelen (Webarchive link).

(6) Zonneparken per netbeheerder

Omdat van bijna alle 764 door Polder PV gevonden en gedocumenteerde zonneparken ook de betreffende netbeheerder bekend is, heb ik wederom een overzicht gemaakt op wiens grondgebied de meeste projecten cq. het hoogste vermogen aan grondgebonden projecten is te vinden. Zonneparken worden vaak in de wat afgelegener gebieden aangelegd (als je daar in goed befietsbaar postzegel landje Nederland wel van mag spreken), en de netten zijn daar meestal niet erg "dik" uitgevoerd. Wat in veel gevallen al tot een sterke toename van - forse - netcapaciteit problemen heeft geleid, met uitstraling in de wijde omgeving. In ieder geval bij de grootverbruikers, waarvoor stringente aansluit- en contract voorwaarden gelden bij netbeheer.

GDS in opkomst

Een van de zaken waar ik nog goed naar moet kijken is het feit, dat er een begin is gemaakt met het "ontkoppelen" van sommige grotere projecten, van een direct aansluiting op de regionale netbeheerder. Er worden zogenaamde lokale GDS netwerken aangelegd, waarvoor van ACM een ontheffing verkregen moet worden, gezien de zeer stricte regulering van netbeheer in Nederland. GDS staat voor "Gesloten Distributie Systeem". Waarbij in onderhavig geval bijvoorbeeld meerdere zonneparken via een gezamenlijke (stel) kabels afgetakt worden en richting een trafostation bij een hoogspannings-station worden geleid. Dit kan zelfs al de provinciale grens over gaan (enkele parken in noord Drenthe > Stadskanaal in Groningen). Enkele eerste projecten waarvan zeker is dat ze op zo'n GDS net zijn aangesloten zijn al geïdentificeerd, maar er zijn er meer. Hopelijk komt daar in een volgende update meer klaarheid in. Tot dat moment staan eventueel betrokken projecten bij de regionale netbeheerder ingedeeld. Zie ook het interessante artikel bij BNR Nieuws, van 7 september 2023: "Nieuw wapen in strijd tegen elektriciteitstekort: Nederland telt straks 100 privé-stroomnetten".

We krijgen vanuit de overzichten van Polder PV de volgende resultaten.

In de linker "set" kolommen de aantallen gevonden zonneparken per netgebied, de verzameling kolommen rechts geeft de cumulatieve capaciteit van die zonneparken per netbeheerder aan. Bij de aantallen gaat het om "overzichtelijke" hoeveelheden, van 2 exemplaren in het verzorgingsgebied van Rendo Netbeheer en bij hoogspannings-netbeheerder TenneT TSO, via 4 bij Westland NB, en bij bij CoteQ NB, 27 bij het voormalige Enduris in Zeeland (sedert 1 jan. 2022 onder Stedin Holding), en 68 bij Stedin zelf (grootste deel in de Randstad), tot beduidend veel meer exemplaren bij de 2 met stip grootste netbeheerders, Liander (284 grondgebonden zonneparken), resp. Enexis (370 exemplaren). Er is 1 project waarvoor nog geen provincie noch netbeheerder bekend is bij Polder PV ("Onbekend"). Van 2 projecten is met zekerheid bekend dat ze niet op het net van de netbeheerder zijn aangesloten, maar op een zogenaamd "GDS-net" gekoppeld. Dat zijn Vloeivelden Hollandia / Avebe in Drenthe, en het grootste zonnepark, Dorhout-Mees, in Flevoland (helemaal rechts). Hier zal, zoals reeds gemeld, nader naar worden gekeken, want er zijn al wat meer van dergelijke projecten.

Er zijn enkele regio uitgewisseld tussen de netbeheerders de laatste jaren. Enexis en Liander hebben in Friesland en Flevopolder gebieden geruild, de hele Noordoostpolder is bijvoorbeeld overgeheveld naar Liander netgebied, met nogal wat gevolgen voor de statistieken bij beide netbeheerders vanwege het daar destijds al aardig geaccumuleerde volume aan PV. Weert (L.) is van Stedin naar Enexis overgegaan. Voormalig netbeheerder Endinet is in zijn geheel overgeheveld van Liander naar Enexis en is de facto opgehouden te bestaan. Dat betreft het netgebied van Eindhoven en Oost-Brabant. Enduris is begin 2022 onder de Stedin Holding paraplu gekomen, maar wordt, vanwege haar zeer specifieke regionale dekking ("Zeeland"), hier nog steeds apart getoond. Een van de nog overgebleven curiosa is Heemstede in Noord-Holland, wat nog steeds onderdeel is van het netgebied van Stedin (wat haar kernactiviteiten in de zuidelijke Randstad heeft), maar wat midden in het verzorgingsgebied van Liander ligt.

Als je alleen naar de aantallen projecten zou kijken, zou je kunnen concluderen dat de 2 grootste netbeheerders, Liander en Enexis, elkaar aardig in evenwicht houden op dit vlak. Dat is echter beslist niet zo, als je naar het opgestelde vermogen kijkt van de verzamelde projecten. Iets waar ik al vaker aandacht aan heb besteed, bij een vergelijking van de totale opgestelde volumes inclusief alle andere PV projecten (incl. residentieel), in een separaat intermezzo op de eind 2021 gepubliceerde uitgebreide CBS zonnestroom statistiek pagina. Op dit vlak is, en blijft, Enexis absolute "alleenheerser", met een verzamelde capaciteit van alweer 2.238 MWp (vorige update 1.845 MWp) aan - uitsluitend ! - grondgebonden zonneparken. In 2023 zijn bij deze netbeheerder dus voor het eerst, in accumulatie, al meer dan 2 GWp aan uitsluitend veldinstallaties aangesloten.

Dit, terwijl bij de "grootste netbeheerder", Liander slechts 1.241 MWp (vorige update 1.111 MWp) is geaccumuleerd, 45% minder. Dat is alweer duidelijk meer dan de 40% in de vorige update. Dit komt, omdat juist in de Enexis provincies de meeste en, vooral, de grootste projecten zijn, en nog steeds worden, gerealiseerd, met name in Groningen, Drenthe, Noord-Brabant en Overijssel. Het is een belangrijke (niet de enige) reden, waarom de beschikbare capaciteit voor invoeding op het net vanuit grootverbruik aansluitingen juist in de Enexis regio al lange tijd als eerste "op rood" stonden. Voor Groningen, Drenthe, Overijssel en een groot deel van Limburg geldt momenteel onderzoek naar haalbaar congestiemanagement, volgens de bekende capaciteitskaart (site Enexis, gebieden met oranje kleur). Noord Brabant kleurt rood, er kunnen daar momenteel geen nieuwe invoedende installaties achter grootverbruik aansluitingen meer geaccepteerd worden. Uiteraard zijn alle (recent) SDE beschikte projecten wel reeds van gecontracteerde capaciteit verzekerd, dus daarvan zal het grootste deel gewoon worden uitgevoerd, al is het mogelijk deels kleiner dan gepland. Wel zijn inmiddels ook de Liander provincies Friesland, Gelderland, en Flevoland grotendeels rood gekleurd.

Liander is in de vorige update wel de 1 GWp geaccumuleerde capaciteit in uitsluitend grondgebonden veldopstellingen gepasseerd. Voor Enexis is dat al veel langer geleden.

Enexis (ruim 50%) en Liander (28%) hebben momenteel gezamenlijk, afgerond, 78%, 3.479 MWp, van de totale door Polder PV vastgestelde capaciteit in Nederlandse zonneparken (4.446 MWp) staan.

Daarbij vergeleken is het bij de kleinere netbeheerders categorie "klein bier", met 279 MWp bij Enduris, en een iets minder hoog volume bij de andere dochter uit de Stedin Groep, het in de Randstad dominant actieve Stedin Netbeheer (266 MWp, totaal Stedin Groep 545 MWp, 12% van totaal volume). Hoogspannings-netbeheerder TenneT heeft 118 MWp, maar dat komt vooral door de directe aansluiting van het 103 MWp grote zonnepark Midden-Groningen op hun hoogspannings-station Kropswolde, wat nogal wat voeten in de aarde had als "pilot" voor Nederland. De kleine netbeheerder Rendo NB heeft ook een respectabel volume van bijna 42 MWp staan, het resultaat van 2 zonneparken nabij Hoogeveen (Dr.). CoteQ heeft slecht 1,6 MWp, en Westland Netbeheer, actief in het gelijknamige kassengebied in Zuid-Holland, draagt de rode lantaarn met maar 316 kWp verdeeld over 4 kleinere veldopstellingen. Nogmaals: het betreft hier uitsluitend grondgebonden zonneparken, voor de andere "niet-rooftop categorieën", zie paragraaf 9.

Byzondere projecten

Er komen ook anderszins byzondere projecten voor wat de netaansluiting betreft. Beroemd is het grootste particuliere zonnepark van Nederland, Zonneakker Voorst op het erf van Maatschap Gooiker te Wilp. Dat ruim 45 MWp grote project ligt volledig in het netgebied van Liander, in oost Gelderland. Maar, de netaansluiting is gerealiseerd middels een kilometers lange kabel die onder de IJssel door is geboord, en aangesloten op een trafostation van Enexis in Deventer in provincie Overijssel (!). Dat project staat in mijn overzicht m.b.t. de netbeheerders dus onder Enexis, niet bij Liander ! Een ander byzonder project betreft het zonnepark te Buinerveen (Borger-Odoorn, Dr.), wat samen met het grote Stadskanaal project van Powerfield / Chint Solar gezamenlijk is aangesloten in de provincie Groningen via een 8 kilometer lang privaat kabeltracé. Dat was een extra uitdagend project, omdat er ook voldaan moest worden aan zeer strenge eisen vanwege de naburige, zeer gevoelige Lofar radiotelescoop. Het gaat hierbij uiteraard wel om tracé's geheel vallende binnen het netgebied van Enexis.

Ook wordt er al druk ge-experimenteerd met combinatie aansluitingen met windparken middels cable-pooling (voorbeelden coöperatief wind/zonnepark de Grift in Lent / Nijmegen, en het al eerder gememoreerde Groetpolder project in Hollands Kroon, NH), zijn er al diverse opslag projecten om pieken te scheren en/of met een kleinere aansluiting te werken dan normaliter gevraagd (Altweerterheide, L.), om nog wat van de middag overschotten in de avonduren te kunnen gebruiken, en/of om de lokale netbalans op orde te houden (Middelharnis, ZH). In Den Haag voedt een van de zonneparkjes in 't Oor in op het gelijkstroom circuit van de HTM (EVHB bericht 14 april 2021). Combinaties met laad infra beginnen van de grond te komen, en er is al een flinke pilot opgetuigd om zonnestroom overschotten op te slaan in mobiele batterij stations in een aanpalend "trading hub" (De Dijken, gemeente Schagen, NH). Het Groningse zonnepark Woldjerspoor gebruikt een deel van de (over)productie om on-site waterstof voor regionaal vervoer te maken. Een stap die ook gemaakt gaat worden binnen het H2 Hollandia "groene waterstof" project gerelateerd aan het grondgebonden, deels hoog boven waterbassins gemonteerde Vloeivelden Hollandia zonnepark project in Borger-Odoorn (Dr.), zie het persbericht van SolarFields.

In Zeewolde, is het zonnepark Bloesemlaan van TP Solar door Liander aangesloten op de "reservestrook" van de net infra, wat mogelijk is geworden door een door de netbeheerders gevraagde - en gehonoreerde - aanpassing in de wetgeving. In het door historische omstandigheden ingeperkte infra landschap van dit moment is geen experiment te gek, of het wordt wel uitgeprobeerd.

De netbeheerders verwachten nog zéér grote volumes aan zonneparken, die zijn gedocumenteerd in hun toekomst-scenario's. Die volumes zijn vrijwel exclusief gebaseerd op verwachtingen van invulling van de opgebouwde SDE subsidie portfolio's. Voor het laatste overzicht van resterend gealloceerd, en al gerealiseerd volume, zie de update van 1 juli 2023.

Het dominante deel van de veldopstellingen in Nederland is tot stand gekomen met inzet van 1 of meer SDE beschikkingen. De meeste van dergelijke projecten hebben dan ook, in ieder geval de afgelopen jaren, een separaat "veldsysteem" vinkje in de RVO projecten lijsten gekregen. Het komt echter regelmatig voor, dat er zowel een rooftop project, als een (meestal relatief kleine) veldopstelling wordt gebouwd op de betreffende, beschikte site, waarbij zo'n marker dus de mist in gaat, omdat kennelijk alleen "daksysteem" wordt opgegeven in dergelijke gevallen. Zo ook voor deze project locatie in Overijssel, waarvoor alleen "dakopstelling" beschikkingen zijn opgegeven. Het was dan ook nogal een verrassing, toen Polder PV via Google Streetview opeens deze "klassieke veldopstelling" aantrof, gemonteerd op een voormalige parkeerplaats op een bedrijfs-terrein, toen hij project site details van een opgeleverd rooftop project inventariseerde. Mijn verbazing werd nog wat groter toen ik de omvang ervan zag. Vandaar dat Polder PV dit project speciaal op de fiets met een bezoekje is gaan vereren in de zomer van 2023. Om zelf vast te leggen, dat je nooit blind van overheids-data uit moet gaan. Er komen regelmatig - grove - fouten in gepubliceerde data voor, en dit soort projecten worden bij "officiële" inventarisaties dan ook volkomen over het hoofd gezien. Het huidige, oost-west georiënteerde deelproject heeft 800 moderne 120 half-cels panelen met "mesh-grid" celbedrading, en valt in de project categorie 50-500 kWp. Het werd in het eerste kwartaal van 2022 reeds opgeleverd, en is, uiteraard, als zodanig in het grote zonnepark dossier van Polder PV opgenomen.

(7) De klein(st)e veldopstellingen nieuw

Polder PV heeft het regelmatig over talrijke vondsten van "nog kleinere" zonneprojecten op de grond, die buiten alle officiële statistieken vallen. Het zijn vaak toevalstreffers, gevonden tijdens fietstochten zoals dit exemplaar op Nieuwjaarsdag 2021, en deze sjieke tijdens een fietsvakantie in Noord-Brabant. Of ontdekt tijdens scans van satellietfoto's, toevallige "encounters" op websites van installateurs, e.d. Soms vinden we de kleinere installaties op vrij onverwachte plekken (voorbeeld), al blijkt juist die installatie inmiddels weer te zijn verdwenen, omdat er nieuwbouw is gepleegd op die locatie. Het is een van de paar exemplaren, die inmiddels weer in de lijst "afvoer" is beland, maar die is nog zeer beperkt van omvang. Er wordt sowieso vrijwel nooit aandacht aan "afbraak" besteed in de publieke ruimte, dus je moet maar net toevallig op een foto (met verdwenen installatie), of een zeldzaam bericht over zo'n casus stuiten.

In ieder geval is onderhavig type kleine veldinstallaties een zeer sterk groeiende categorie, waarvan het bekende of berekende vermogen onder de zogenaamde RES-drempel ligt (derhalve, projecten met een capaciteit tot en met 15 kWp). Ik hield hier al jarenlang een wat ruwe verzameling van bij in een aparte folder. Omdat ik er al rap steeds meer vond, en ik er van overtuigd ben, dat er "nogal" wat van dergelijke kleine projectjes in tuinen, op erven, naast kleine bedrijven e.d. zijn te vinden, heb ik die folder eens flink overhoop gehaald, gereinigd van alle rommel, en heb ik alle projectjes netjes per provincie gerangschikt.

Ik kom na deze forse opschoon klus momenteel tot de volgende bevindingen. De voorlopige stand van zaken vindt u hier onder. Ze tellen NIET mee voor de officiële statistieken, en verzuipen waarschijnlijk in de enorme berg "residentiële rooftop projecten", zoals het CBS die karakteriseert. Want dat data instituut "kent" deze categorie helemaal niet.

Het totaal aantal gevonden projecten is al opgelopen naar 414 stuks, waarbij 11.369 panelen op kleine veldopstellingen liggen, en het gemiddelde aantal panelen bij deze kleinste categorie - voor zover deze zijn meegenomen - bijna 28 stuks is, per project. Met een range tussen de 17 (Fryslân) en 32 (Noord-Holland). De meeste projecten heb ik tot nog toe in Overijssel en Gelderland gevonden, wat deels te maken zal hebben dat wij daar regelmatig op de fiets zijn geweest, waarbij natuurlijk dergelijke mini projectjes meteen zijn "meegenomen". Maar ook het regionale en lokale beleid kan hier helpen, vaak worden dergelijke installaties slechts met een "lichte" vergunning door het lokale bestuur getolereerd, waarbij "eigen gebruik" vaak een criterium is. De ene na de andere aankondiging voor dergelijke mini projectjes vinden we terug in de diverse Gemeentebladen.

In de categorie "onbekend" vinden we nog 45 kleinere veldopstellingen terug die niet aan een bepaalde provincie toegewezen konden worden. Het betreft vaak verder niet gespecificeerde foto's op websites van installatiebedrijven die trots tonen dat ze ook ervaring hebben in deze specifieke categorie installaties.

In werkelijkheid zal er uiteraard véél meer van dergelijk spul al zijn gerealiseerd, dan in deze eerste tabel getoond. En de verwachting is dan ook dat het aantal gevonden exemplaren rap zal gaan toenemen. Polder PV krijgt o.a. via Twitter / X al spontaan nieuwe kleine installaties "aangereikt", omdat hij daar al vaker aandacht heeft besteed aan het bestaan van dergelijke kleinschalige veld-projectjes. En daar ook regelmatig eigen foto's plaatst.

Eerder deze maand heb ik puur als experiment ergens in Overijssel een blik via Google Maps geworpen, en ben ik willekeurig gaan scrollen, diverse kanten op. Binnen een half uur tijd had ik alweer drie nieuwe "kleine projectjes" voor deze veld-categorie gevonden. Dat doet vermoeden dat er veel meer ligt dan menig mens bevroedt. Ik heb dan slechts de "opvallendste" exemplaren van een tiental of meer panelen geïnventariseerd, nog kleinere projectjes tot zo'n 8 panelen op de grond, vallen al bijna niet meer te tellen.

Het zullen er uiteindelijk, mede gezien de trend, vermoedelijk "vele honderden" zijn, en het zou me niet verbazen dat het er al minimaal duizend, wellicht zelfs veel meer, zal blijken te zijn. Voor Flevoland heb ik nog niets "spontaan" gevonden, maar ook dat zal waarschijnlijk snel veranderen. Al staat daar natuurlijk al enorm veel windturbine capaciteit, én zijn er enkele zeer grote zonneparken. Misschien heeft het ook wel met het sterk agrarische karakter van deze provincie te maken, de meeste boeren daar hebben sowieso daken vol zonnepanelen en vaak een windturbine op het erf. Daar is vermoedelijk geen echte "behoefte" aan een kleine installatie in de tuin. Maar dat is slechts een kwestie van tijd.

Voorbeeld van 1 van de inmiddels honderden "kleinste categorie zonneveldjes" die Nederland inmiddels rijk is. Dit exemplaar met moderne Vertex half-cels panelen, 26 stuks, landscaoe gelegd in 2 parallele rijen. En behorend tot de categorie "sub 15 kWp", die niet wordt meegeteld in de cijfers voor het behalen van de oude RES doelen (wind en zon op land), maar die als "normale" ontwikkeling wordt gezien, en dus in de hausse van andere (lees: rooftop) projecten anoniem "verdwijnt". De categorie is zeer populair aan het worden, en zal vermoedelijk nog aardig door gaan groeien, gezien de vele toevallige encounters in het landschap. Dit exemplaar troffen we, als een van meerdere, toevallig op de fiets, bij terugkeer van ons vakantie adres in Twente, in de zomer van 2023.

(8) a. Evolutie van gemiddelde oppervlakte claim zonneparken en relatieve vermogens MWp/ha

In een dichtbevolkt land waar gebruik van "de ruimte" altijd een gevecht is tussen diverse belanghebbende partijen, rijst regelmatig de vraag op naar het ruimtebeslag van decentrale stroomopwek opties als zonneparken. Uiteraard is Polder PV daar met zijn eigen, in jaren opgebouwde harde project data opnieuw mee aan de slag gegaan. Om de feiten daarover onafhankelijk vast te stellen. Van alle zonneparken heb ik, zodra daar duidelijk foto materiaal van beschikbaar was, met name lucht- en/of satellietfoto's, de oppervlakte bepaald. Niet, zoals Univ. Wageningen in hun eerder verschenen zonneparken rapport doet, met automatische algorithmes waarbij een "vaste" pixel afstand tot de randen van de gedetecteerde generator wordt genomen, en waarbij ook - soms zeer forse - tussenruimtes "binnen" het zonnepark van de grondclaim worden uitgesloten. Ik benader de materie ten eerste pragmatischer, omdat die binnenruimte bijna nooit voor iets anders dan de facto "braak" legging wordt gebruikt, en dus bijvoorbeeld ook niet aan "landbouw" toegewezen kan worden of iets anders. Vaak worden ze gelaten voor wat het is, en/of voor verhoging van de biodiversiteit binnen het geheel bijvoorbeeld met bloemen- of kruidenmengsels ingezaaid. Regelmatig vindt er schapen beweiding plaats binnen de grenzen van het park, waardoor de grens tussen zonnepark (evt. gewijzigde bestemming) en "agrarisch medegebruik" vervaagt. Die binnenpercelen neem ik mee in de totale oppervlakte berekening, tenzij een zonnepark uit duidelijk verschillende onderdelen bestaat, zoals het Beemte-Broekland project van Statkraft / Solarcentury in het noord-oosten van Apeldoorn Gld. (6 segmenten), of het Zonneweihoek project bij Roosendaal NB, wat uit 3 separate onderdelen bestaat. Mijn metingen volgen bijna altijd de met hekwerken afgezette buitenrand van de betreffende zonneparken, die immers ook de juridische basis van dergelijke entiteiten vormen (erf-afscheiding). Of er wordt een logischer periferie genomen als het om kleinere deel percelen op een groter erf gaat, zoals heel vaak bij rioolwaterzuiverings-installaties gebeurt. Google Maps heeft hiervoor bijvoorbeeld een zeer handige tool waarmee goed, en nauwkeurig, de oppervlaktes van zonneparken en -segmenten zijn te bepalen.

In de hierboven afgebeelde grafiek worden twee belangrijke parameters weergegeven voor klassieke grondgebonden zonneparken. Ten eerste, in blauwe kolommen (referentie: rechter Y-as), de gemiddelde oppervlakte van de zonneparken per jaar van netkoppeling, in hectare per project. In de begin jaren, toen er nog maar een handvol projecten per jaar werden opgeleverd, ging het nog maar om kleine projecten tussen de 0,1 en 0,5 hectare gemiddeld per stuk. De data zijn soms duidelijk verschillend van de situatie in de update van januari 2023. De reden is, dat er regelmatig, vaak kleinere veldopstellingen worden gevonden uit oudere jaargangen, die de oppervlakte gemiddeldes in die jaren behoorlijk kunnen beïnvloeden, zeker als er weinig projecten zijn opgeleverd in onderhavig jaar. Dit geldt nog meer voor de verder afgeleide parameter, kWp/ha, zie de paragraaf hier onder.

Vanaf 2015 zien we een duidelijke stijging, startend met ruim 0,6 ha, via 1,8 ha in 2016 en 3,2 ha in 2017, en vervolgens tijdelijk "piekend" in 2018, met gemiddeld 5,3 ha per project. In 2019 zakte de ruimte claim van de nieuwe projecten iets in, met gemiddeld 4,9 ha per project, maar dat is in 2020 weer toegenomen naar de hoogste claim tot dan toe voor een volledig kalenderjaar: gemiddeld, per project, 5,8 ha. Daarbij zaten uiteraard uitschieters naar boven en naar onder, tussen 84 ha voor het toen even grootste zonnepark Vlagtwedde (Groningen), en 0,01 ha voor een kleine veldopstelling in Dinkelland (Ov.).

De huidige, nog niet compleet uitgekristalliseerde data voor 2021, laten weer een flinke terugval zien, naar gemiddeld 4,4 ha voor de tot nog toe bekende 151 nieuwe zonneparken, elk >15 kWp, dat jaar. Die trend is direct weer ongedaan gemaakt met de tot nog toe bekend geworden, 113 geregistreerde netgekoppelde projecten in 2022 (alweer 29 exemplaren meer dan bekend in de update van januari 2023). Waarbij het niveau veel hoger is komen te liggen, op gemiddeld maar liefst 7,6 ha per zonnepark. Dat is al beduidend lager dan de gemiddeld 9,8 ha in de update van januari 2023, wat aangeeft dat we voorzichtig moeten zijn met cijfers uit tussenliggende rapportages, omdat die bij zo'n relatieve, afgeleide parameter nog flink kunnen wijzigen door diverse toevoegingen aan dat jaar. Met name door vondsten van meerdere kleinere installaties die daarvoor aan de radar waren ontsnapt, kunnen de wijzigingen bij deze parameters substantieel zijn.

Desondanks, lijkt de voorspelling in een eerdere update, dat er een flinke neerwaartse bijstelling van dat gemiddelde zou kunnen plaatsvinden in 2022, gelogenstraft. Hij is, met nu al veel informatie beschikbaar over afgelopen jaar, uitzonderlijk, record hoog gebleven. Dit lijkt beslist te duiden op een flinke wijziging in het uitbouw tempo in de zonneveld sector, die gepaard lijkt te gaan met een forse schaalvergroting. Want het verschil met de gemiddelde project grootte in de voorgaande jaren is zeer groot.

Ook moeten we nog voorzichtig blijven bij het gemiddelde voor 2023. Wat natuurlijk (a) nog lang niet "af" is, en (b) waarvoor nog veel informatie uit de eerste drie kwartalen ontbreekt. Tot nog toe is in ieder geval bij de nu zeker netgekoppelde 35 zonneparken in 2023, de gemiddelde oppervlakte claim alweer hoger geworden, 8,2 hectare. Als er veel kleinere projecten worden gevonden die in 2023 zijn/worden opgeleverd, kan dat gemiddelde echter ook weer een stuk lager gaan worden. Pas in een later stadium, wanneer de informatie over 2023 meer compleet is, kunnen we de echte trend op dit niveau vaststellen.

Het "rest volume", in de vorige update nog 19 projectjes betreffend, waarvan het jaar van oplevering toen nog niet bekend was, is gelukkig geslonken naar nog maar 1 veldopstelling, waarvan dat jaar nog niet kon worden bepaald. Dit resterende exemplaar is buiten de grafiek gehouden.

Een continue afweging bij de planning van zonneparken is tegenwoordig een balans tussen diverse ecologische aspecten, en de acute problemen op de distributienetten, voor dit soort projecten meestal op middenspannings-niveau. In deze door Polder PV gemaakte panoramafoto van dit Gelderse zonnepark, wat rond een tuinbouwbedrijf met reeds uitgebreide, langjarige bodembedekking, en diverse regenwaterbassins op het erf is gebouwd, is gekozen voor een bijna pal O/W opstelling, met 3 moderne half-cels modules portrait per tafel-zijde onder een lage hellingshoek. Om toch nog enige lichttoetreding onder de tafels mogelijk te maken, zijn deze gesegmenteerd, er zijn dus regelmatig lichtspleten om vegetatie onder het complex een kans te geven te groeien. Ook is er een brede luchtspleet in de "nok" van de tafels, zodat ook daar zonlicht kan doordringen richting de bodem. Primair is, en blijft, uiteraard, productie van benodigde stroom uit hernieuwbare bronnen, de gekozen O/W opstelling zorgt hoogstens voor een "gedempte piek" midden op de dag, op het lokale net.

De lage opstelling was trouwens op expliciet verzoek van de gemeente, vanwege de eis van een minimale landschappelijke impact. Vanwege licht relief in/om het perceel, bleek de opstelling soms schittering op omliggende percelen te veroorzaken. Dit is verholpen met houten hekwerken met rieten matten aan de "getroffen" zijdes, die ook onderhoud en vervanging zullen vergen op termijn. De meerkosten daarvan worden gedragen door de exploitant en de gemeente. Exploitatie is gegarandeerd voor 30 jaar, een periode waarin 82 duizend ton CO2 besparing gerealiseerd kan worden, volgens de Noorse ontwikkelaar. Het project is inmiddels overgenomen door een bekend Duits investeringsfonds. Een doodnormale gang van zaken, die overal ter wereld geschiedt met dergelijke, en andere energie productie projecten. Aan de linkerkant van de tafels zijn string-omvormers zichtbaar. De gehele installatie valt bij Polder PV in de zonnepark project categorie 5-15 MWp.

Opgesteld vermogen terug gerekend naar oppervlakte eenheid

In de groene kolommen, met als referentie de linker Y-as, wordt een verder afgeleide parameter getoond, de "potentiële energie dichtheid" die is gerealiseerd. Dat is hier uitgedrukt in opgestelde nominale capaciteit van de PV generator (voor zonneparken meestal in MWp [grotere] of kWp opgesteld vermogen voor de kleinere projecten) gedeeld door het gemeten, dan wel door ontwikkelaars opgegeven oppervlak van het project (meetmethode Polder PV: buiten perimeter, meestal de hekwerken volgend). Dan krijgen we een interessante variabele, uitgedrukt in kWp/ha (kilowattpiek nominaal generator vermogen per hectare). Omdat dit een dubbel afgeleide variabele betreft, hebben toevoegingen van pas laat gevonden projectjes voor de oudere jaargangen, met per jaar nog maar weinig veld-installaties, flink wat invloed. We zien dat goed als we de grafieken van de huidige, met die van de update in januari 2023 vergelijken.

Deze variabele begint, met de 1e 3 projectjes in 2011 vrij laag, op 581 kWp/ha, maar neemt al rap toe. In de drie jaren erna waarden tussen de 824 en 927 kWp/ha bereikend, waarna 2014, met 13 nieuwe projecten, een duidelijke dip vertoont, 650 kWp/ha.

Vervolgens stijgt de relatieve capaciteits-claim weer, naar waarden tussen de 801 en 933 kWp/ha in 2015 en 2016, gevolgd door wederom een tussentijdse, lichte dip van 867 kWp/ha, voor de inmiddels 30 gevonden nieuwe zonneparken, netgekoppeld in 2017.

Daarna is er bij deze parameter duidelijk "het gas er op gegaan". Er is, mede door steeds krachtiger PV modules, steeds meer vermogen per oppervlakte eenheid gerealiseerd, van 2018 tot en met 2023. Ook de toename van oost-west opstellingen heeft de vermogensclaim per hectare flink opgekrikt in de afgelopen jaren. Al is dat meestal minder geschikt voor bevordering van de biodiversiteit vanwege beperkte licht-toetreding tot de grond, tenzij weer mitigerende extra maatregelen worden genomen, zoals opknippen van de module velden, brede openingen in de nok van de O/W tafels, eventueel extra ruimte tussen modules of secties in de tafels (zie voorbeeld in foto hier boven), en, ook al in sommige gevallen gepraktizeerd, toepassing van (duurdere) doorzicht- en/of glas/glas panelen.

In 2018 werd met 93 nieuwe zonneparken een vermogens-dichtheid van 914 kWp/ha gehaald, het daar op volgende jaar werd, met 107 toevoegingen, voor het eerst in de geschiedenis, gemiddeld genomen, iets meer dan een MWp per 10 duizend vierkante meter "footprint" gehaald (1.001 kWp/ha).

Maar daar bleef het niet bij. Met de tot nog toe gevonden 154 nieuwe exemplaren ging de schaalvergroting bij de zonneparken in 2020 verder, en bereikte deze extra deelpopulatie alweer een footprint van 1.122 kWp/ha. De trend werd met 151 nieuwe projecten gecontinueerd, en bereikte in 2021 alweer 1.212 kWp/ha. Met nog wel e.e.a. aan wijzigingen en toevoegingen te verwachten jaar 2022 is de trend voorlopig bestendigd. De "slechts" 113 nieuw gevonden netgekoppelde projecten in dat jaar bereikten een gemiddelde vermogens-dichtheid van alweer 1.269 kWp/ha. En, alsof dat nog niet genoeg was, deden de tot nog toe bekende vondsten voor 2023, slechts 35 nieuwe projecten, daar alweer een klein schepje bovenop. En werd het voorlopige record van 1.271 kWh/ha gehaald bij de nieuwkomers (gearceerde groene kolom). Maar, zoals al eerder gememoreerd, dat getal zal beslist nog substantieel kunnen gaan wijzigen, met nog te verwachten toevoegingen, en eventuele project data wijzigingen voor dat jaar. Als er veel kleinere projecten bijkomen, kan dat gemiddelde niveau ook lager uitpakken. Dit zullen we pas in een later stadium te weten komen.

b. Jaarlijkse en totale oppervlakte claim Nederlandse zonneparken

Van de op peildatum 17 september 2023 764 reeds netgekoppeld opgeleverde grondgebonden zonneparken, elk >15 kWp, kon de oppervlakte van 752 exemplaren reeds goed resp. redelijk betrouwbaar vastgesteld worden. Deze claimen, inclusief de niet bezette "binnen percelen" binnen eventuele hekwerken, een volume van, afgerond, 3.838 hectare (3.426 ha in update van 23 januari 2023, 2.959 ha in update van 26 april 2022, 2.354 ha in update van augustus 2021). Hieruit volgt een gemiddelde van ongeveer 5,1 ha per gerealiseerd zonnepark met een omvang >15 kWp, en is weer iets lager dan de 5,3 ha in de voorgaande update. Van de 12 nog niet bekende projecten is de oppervlakte relatief bescheiden, het gaat meestal om kleinere projecten. Die data worden later bekend, als goede / betere / actuele luchtfoto's van die lokaties tot de beschikking komen van Polder PV.

Tot 2015 is er vrijwel "niets" gebeurd op het vlak van ruimte beslag door zonneparken. In 2016-2017 begon er een merkbare claim te komen (49 ha nieuw in 2016, 96 ha in 2017, blauwe kolommen, referentie linker Y-as). In 2018 en 2019 was er een progressieve ontwikkeling, met toevoegingen van 474 resp. 517 ha. 2020 is tot nog toe duidelijk recordhouder, met 893 hectare grond claim toegevoegd (niet noodzakelijkerwijs alles op voorheen als zodanig "bestemde" cultuurgrond). Met de voorlopige cijfers voor 2021 was dat weer beduidend minder, een nieuwe claim van 670 hectare. De oppervlakte van 112 tot nog toe bekende nieuwe netgekoppelde zonneparken in 2022 (van 1 exemplaar nog niet bepaalbaar), gemiddeld genomen behoorlijk grote projecten, voegden nog eens 855 hectare toe. Met latere toevoegingen en opname van uiteindelijk "bemeten" projecten, neemt de oppervlakte claim van de nieuwe projecten in 2022 dus weer beduidend toe t.o.v. het voorgaande jaar.

De eerste 35 bekende, en gemeten projecten in 2023, claimen voorlopig 269 hectares (gearceerde kolom achteraan), maar daar gaat natuurlijk nog het nodige aan toegevoegd worden. Hoeveel is nog lang niet bekend. Alleen al de status van netkoppeling (1e stroom levering) van zonneparken aan het eind van het kalenderjaar zal langere tijd onzeker blijven, dus we komen hier waarschijnlijk pas met wat eerste richting gevende cijfers vanaf medio 2024 of later, voor kalenderjaar 2023.

Het enige overgebleven project waarvoor nog geen jaar van inbedrijfstelling bekend is geworden, vermoedelijk een wat ouder exemplaar, voegt verder niets toe, met haar ruim 60 panelen, en kan buiten beschouwing worden gelaten voor de totale oppervlakte claim.

Nieuw zonnepark in Flevoland, waar er niet veel staan, maar die per stuk wel gemiddeld de grootste omvang hebben (grafiek). Bij onderhavig exemplaar is door de ontwikkelaar expliciet, en bewust, gekozen voor "hoog-potige" tafels, met oriëntatie op ongeveer ZO, flinke tussenruimte tussen de tafels onderling, en inzet van zogenaamde bifacial, doorzicht zonnepanelen. Met deze combinatie van keuzes, blijft optimale lichtintreding op de ondergrond mogelijk. U ziet hierbij het resultaat, in weerwil van de vaak geuite, totaal ongefundeerde "mening" dat onder zonneparken "niets wil groeien". Deze mensen zullen verbaasd staan. Er worden in dit zonnepark zelfs, als pilot, shii-take paddenstoelen onder 1 van de tafels geteeld, ze zagen er prima uit. Foto genomen tijdens een publieke bezoekers-dag, mei 2023. Het project valt bij Polder PV in de grootteklasse 5-15 MWp.

c. Cumulatieve grond claim alle "RES-fähige" grondgebonden zonneparken >15 kWp in Nederland

De cumulatieve grond claim van de door Polder PV gescoorde zonneparken wordt in de oranje streepjes lijn getoond (referentie rechter Y-as in bovenstaande grafiek), waarbij in 2019 de eerste duizend hectare werd overschreden, en eind 2020 net aan de 2e duizend. Ongeveer medio 2022 zal de 3e duizend hectare "bezet" kunnen zijn geweest door de klassieke grondgebonden veld projecten. De grafiek toont tevens, dat met de huidige cijfers, eind 2022 er meer dan 3 en een half duizend hectare grondclaim is geaccumuleerd, meer precies, 3.569 hectare. Voegen we dan ook nog de nieuwe claim in 2023 toe, eindigen we voorlopig op 3.838 hectare in de update met peildatum 17 september 2023, voor uitsluitend de netgekoppelde, "RES-fähige", grondgebonden zonneparken.

De vraag rijst dan: is dat "veel"? Of, om het gechargeerd te zeggen, zoals maar al te vaak op sociale media vanuit de onderbuik wordt geventileerd, "wordt Nederland helemaal vol geplamuurd met zonneparken"?

Nederland zou eind 2022 een totaal areaal van 1,804 miljoen hectare aan landbouwgrond ("cultuurgrond") hebben gehad volgens het Open Data portal van het CBS. In het peiljaar 2020 zou die enorme oppervlakte verdeeld zijn over 52.315 agrarische bedrijven, volgens dezelfde CBS statistiek. Uitgaande van het al met zekerheid bepaalde totaal cijfer voor de veldopstellingen status update van Polder PV, van 17 september 2023, zou genoemd volume van, momenteel 3.838 hectare gerealiseerde zonneparken, goed voor 4,42 GWp aan opgestelde PV capaciteit (projecten waarvan oppervlakte daadwerkelijk bekend is), een oppervlakte equivalent betreffen van slechts 0,214% van dat enorme landbouw areaal (vorige update: 0,19%, daarvoor 0,16%, daarvoor 0,14%). Waarbij uiteraard beseft moet worden dat reeds een behoorlijk volume niet op (voormalige) landbouwgrond (voorheen: "natuur") is aangebracht, maar op afvalbergen, industrieterreinen, niet ingevulde bestemmingen voor nieuwbouw wijken, op gronden van al vele tientallen rioolwater zuiverings-installaties, e.d. (zie ook het intermezzo, verderop). Ook de "lege binnenruimtes" binnen de door Polder PV gemeten zonneparken zijn hierbij als "zonnepark" geteld, terwijl er geen panelen op staan. Dit, uiteraard, allemaal nog exclusief de claims van de exotischer vormen van vrijeveld projecten, die behandeld worden in paragraaf 9. Die echter een marginaal volume betreffen t.o.v. de hardcore veldopstellingen, die het "beeld" blijven domineren. En die meestal niet eens op cultuurgronden staan - of drijven.

Tellen we het onder landbouwgrond vallende oppervlak aan kassen niet mee (dat is 10.637 ha volgens de laatste CBS statistieken), kom je op een marginaal verschillende claim uit, ver achter de komma (0,215%). Zouden we, daarentegen, afmeten t.o.v. "totaal oppervlak grondgebruik landbouw" (1,967 mln ha, cultuur- en niet-cultuurgrond, hier zit o.a. ook bos op de landbouw percelen bij), kom je zelfs nog maar op 0,196% equivalent grondgebruik door klassieke veldinstallaties.

Betrekken we de totale oppervlakte van Nederland in het verhaal, zonder en met binnen- en buitenwater oppervlaktes (CBS statistiek, laatst bekende peiljaar 2017, update 23 april 2023), komen we op de volgende fracties:

Tot slot. Ik heb, om het beeld compleet te maken, ook nog de 12 netgekoppelde projecten in de berekening betrokken, waarvoor nog geen oppervlakte berekend kon worden. Hiervoor ben ik uitgegaan van de totale capaciteits-claim voor de gehele gemeten populatie, die toegepast is voor de grootste projecten, en een gemiddelde claim voor alle kleinere projecten met een opgestelde capaciteit kleiner dan het minst grote exemplaar. Met zo'n berekening kom ik, voorlopig, voor eind 2022 op een totaal van 3.579 ha, en voor de status op peildatum 17 september 2023, op 3.853 ha voor alleen de grondgebonden zonneparken (excl. drijvende exemplaren op water). Marginale toevoegingen, dus.

Zie verder ook het onderstaande intermezzo, bij de vergelijking van de bevindingen van Polder PV, met resultaten gepubliceerd in een recent rapport van het Kadaster over de (vermeende) oppervlakte claim van zonneparken in Nederland.

d. Aandeel "oost-west" bij zonneparken

Eerder werd ook al door Polder PV gesteld, in het licht van de "oppervlakteclaim discussie", dat het interessant is om te kijken naar de "aard" van de zonneparken wat oriëntatie betreft. Die kan in theorie natuurlijk alle kanten op zijn, en is jarenlang gedomineerd door ZO - Z - ZW opstellingen. Maar het aantal projecten met "oost-west" sensu lato opstellingen en projecten met deels zo'n opstelling is, onder anderen vanwege de sterk toegenomen netcapaciteit problemen, en de wens om productie iets meer over de dag "uit te smeren", inmiddels al zo'n 35% (264 van 764) van het totaal aantal netgekoppelde zonneparken. Dat aandeel was in vorige updates nog, stapsgewijs terug gaand in de tijd, 34, 31, resp. 29%. Kijken we chronologisch, is het aandeel zonneparken met zo'n oost-west opstelling of -component gestegen van 13% in 2017, tot 39% in 2020 en 44% in 2021. Voor de nu bekende nieuwe grondgebonden opstellingen in 2022 is het aandeel van oost-west oriëntaties (hetzij geheel, hetzij deel van het project) alweer gestegen naar bijna de helft, 48%. Dat aandeel kan nog wijzigen, als álle netgekoppeld opgeleverde zonneparken in 2022 uiteindelijk bekend geworden zijn, inclusief mogelijk nog over het hoofd geziene kleinere zonneveldjes die "RES-fähig" blijken te zijn. Voor de nog niet talrijke projecten nieuw aangesloten in 2023, is het aandeel iets lager, 43%, maar dat kan nog flink wijzigen, als álle projecten nieuw opgeleverd dat jaar uiteindelijk bekend zijn geworden.

Hierbij dient wel beseft te worden dat de uitvoering van dergelijke projecten zeer verschillend kan zijn, waarbij naast zeer compacte opstellingen er ook talloze zijn met een veel "lossere" structuur, bijvoorbeeld gesegmenteerd in deelvelden met de nodige tussenruimtes. Of er worden bewust brede spleten aangebracht in de nok van de tafels, zodat er toch nog licht en regenwater kan doordringen op de bodem onder de tafels. Er zijn ook heel veel opstellingen met ZW/NO resp. ZO/NW oriëntaties, of combinaties daarvan, zodat er onder flinke delen van de tafels voor een groot deel van de dag behoorlijke licht intreding mogelijk is, vooral in de randzones. Veel van de kleinere "O/W" opstellingen, met maar een paar tafels, zoals op veel RWZI's, ontvangen over de gehele onderliggende oppervlakte een redelijke hoeveelheid licht vanaf de zijkanten, vanwege de relatief beperkte omvang van dergelijke projecten.

Projecten drijvend op water hebben voor de overgrote meerderheid al oost-west oriëntaties, waarmee zéér hoge vermogens-dichtheden zijn te bereiken. Bij een twaalftal drijvende projecten ligt dat momenteel al (ver) boven de 1.500 kWp per hectare.

e. Relatie tussen opgestelde capaciteit en oppervlakte claim zonneparken per grootte categorie

Disclaimer. Deze grafiek bevat als enige in dit overzicht de data tm. 11 september 2023. Vanwege "logistieke redenen" is deze niet bijgewerkt met de 13 toevoegingen die wel in alle overige grafieken in deze analyse (peildatum 17 september 2023) zijn opgenomen. In de volgende update worden de meest actuele resultaten uiteraard ook voor deze grafiek weer meegenomen. Totaal aantal gebruikte datapunten is derhalve iets lager: n = 739.

In deze grafiek geef ik de relatie weer tussen de opgestelde capaciteit van zonneparken (X-as) en de oppervlakte claim van die projecten (Y-as; 739 projecten waarvan de oppervlakte van de generator bekend is dan wel gemeten kon worden). Daarbij heb ik onderscheid gemaakt tussen de 7 project categorieën, variërend van "kleine" projecten van > 15 tot 50 kWp en 50 tot 500 kWp (nog net zichtbaar, helemaal links, lichtblauwe resp. oranje punten), tot de grootste, elk 30 MWp of meer qua omvang (bruine punten rechts). Door de puntenwolken heb ik middels Excel rechtlijnige trendlijnen laten berekenen voor alle 7 categorieën. Die geven een flinke variatie in de spreiding te zien, met de hoogste hellingshoeken bij de kleinere project categorieën tot 5 MWp ("relatief veel oppervlakte per opgestelde capaciteit"), een iets ondergemiddelde hellingshoek voor categorie 5 tot 15 MWp, en relatief lage hellingshoeken bij de twee grootste categorieën (tussen 15 en 30 MWp en groter dan 30 MWp, wat in die gevallen impliceert: "relatief weinig oppervlakte claim per opgestelde hoeveelheid capaciteit").

De grootste categorieën gaan dus het meest efficiënt met de beschikbare ruimte om, ze worden dan ook meestal optimaal ge-engineered, en zijn hoog efficiënt, ook omdat het om zeer omvangrijke investeringen gaat, waar ook soms jaren aan plannenmakerij aan ten grondslag liggen. Die natuurlijk met een voor de investeerders interessant rendement terug verdiend moeten worden, met het liefst een prettige financiële marge op het eindresultaat. Bij kleinere types veldopstellingen spelen al vaak extra en/of andere overwegingen een rol, van pure verduurzamings-wensen, via optimale "landschappelijke inpassing", tot een flinke rol voor toename van biodiversiteit, waardoor beschikbare grond binnen de periferie van de generator cq. de erf-afgrenzing ook voor andere / extra doeleinden wordt gebruikt. Ook het typisch Nederlandse onderwerp "dubbel ruimtegebruik" speelt een steeds belangrijker rol, wat in veel gevallen gepaard gaat met "extra ruimtebeslag" van een project gebied, die niet persé fysiek met de solar generator heeft te maken. Daarbij moet wel worden gezegd, dat Polder PV zich principieel richt op de buitenperiferie van de generator zelf, en daarbuiten liggende "project delen" zoals natuurhoekjes e.d. niet meeneemt in de metingen. Echter, percelen "binnen in" het generatorveld, die niet zijn bedekt met PV arrays, worden wel meegenomen in de oppervlakte claims.

Uiteraard zal elk project individueel bekeken moeten worden, omdat altijd de lokale omstandigheden anders zullen zijn, en de voorwaarden voor dergelijke projecten dan ook flink uiteen kunnen lopen. We zien dat ook in de spreiding van de puntenwolken terug. Er zijn relatief kleine projecten die een flink eind onder de trendlijn zitten, en dus ook een relatief hoog vermogen per oppervlakte eenheid hebben kunnen realiseren. Maar ook vinden we bij grotere projecten punten terug die hoog op de Y-as scoren. Zo zit het 103 MWp grote Midden-Groningen project, aanvankelijk ontwikkeld door Powerfield, en uitgevoerd door Chint / Greencells, relatief "hoog in de boom" omdat er nogal wat brede open stroken door het project lopen waar geen zonnepanelen zijn geplaatst. Die stroken worden echter wel meegenomen in de oppervlakte claim berekening, waardoor het resultaat dus lager is dan bij vergelijkbare andere grote projecten.

f. Relatieve verhouding capaciteit en grond-claim zonneparken in Nederland

In de vierde grafiek van deze paragraaf geef ik de relatieve vermogens-claim van de zonneparken met volledige data, berekend als kWp opgestelde nominale generator capaciteit per hectare (Y-as), als functie van het opgestelde vermogen (X-as) weer. Het gemiddelde voor alle zonneparken is, met de hier weergegeven 752 exemplaren waarvan de oppervlakte bekend is (peildatum 17 september 2023), alweer wat verder boven de 1 MWp per hectare komen te liggen, 1.087 kWp/ha (horizontale stippellijn)†. In de vorige updates was dit nog 1.049 kWp/ha (23 januari 2023), 1.031 kWp/ha (26 april 2022), resp. 986 kWp/ha (12 aug. 2021). De gemiddelde capaciteits-claim per oppervlakte-eenheid, blijft dus nog steeds toenemen in het totale bestand aan zonneparken. Wederom zijn de projecten in de 7 grootte categorieën onderverdeeld en van een eigen kleur voorzien. De spreiding tussen de datapunten is groot, wat wederom een aanwijzing is voor nogal verschillende rand-condities voor elk individueel zonnepark, en/of sterk uiteenlopende wijzen van uitvoering van de projecten. Die ook door geografische beperkingen en eventuele aanvullende eisen van de lokale overheden beïnvloed kunnen worden. Wel is het zo, dat de meeste grote (>= 30 MWp) zonneparken een bovengemiddeld hoge vermogens-claim tonen. Met maar 5 exemplaren onder het totale gemiddelde liggend.

Kijken we naar de gemiddeldes per project categorie, komen we tot de volgende getallen. Tussen haakjes is de stand van zaken in de update van 23 januari 2023 weergegeven:

(9) "Klassieke" grondgebonden zonneparken nog lang niet alles

In de chaotische cijferbrei die af en toe op het wereldwijde web wordt gegooid met betrekking tot (o.a.) zonneparken, wordt zelden nauwkeurig gedefinieerd wat er nu precies "bedoeld" wordt met de afperking van die categorie. Vaak lijkt het alsof "alle" volume wat ergens op de grond (niet zijnde een dak of complex aan daken) staat, in die verzamelcategorie wordt ondergebracht, maar zelden worden daar expliciet uitspraken over gedaan. Polder PV, die al jaren exact segmenteert, doet dat uiteraard wel.

In de hierboven weergegeven analyses van Polder PV's overzichten wordt uitsluitend het omvangrijke, klassieke segment "grondgebonden zonneparken" behandeld, waaronder ook projecten op afval depots worden gerekend. Dat kunnen afvalbergen zijn, met flink reliëf (voorbeelden AVRI Geldermalsen, Armhoede Lochem, Koggenrandweg Middenmeer / HVC, en het spectaculaire Fort de Pol project te Zutphen), of zeer vlakke grond- en slib depots, zoals de zonneparken op de Krimweg te Coevorden, de grondbank Bredeweg in Zevenhuizen, en slibdepot Geefsweer te Meedhuizen. Er zit ook al een forse hoeveelheid zonneparken op rioolwaterzuiveringen (RWZI's) bij, waarbij door Polder PV ook altijd alle "echte rooftops" die vaak gelijktijdig zijn aangebracht op dergelijke percelen, separaat worden gehouden. En die dus niet meetellen bij de bepaling van de volumes panelen en capaciteiten voor "vrijeveld installaties". Ook over een dergelijke wezenlijke splitsing lezen we in de media verder nooit iets. Polder PV doet dit wel, om zo zuiver mogelijk op de graat te kunnen klassificeren op "type installatie".

Een foto van een vaker door Polder PV bezocht drijvend PV-project in Alphen aan de Rijn, bij de Máxima brug (ZH), zie ook ander exemplaar gepubliceerd op X/Twitter, een foto uit 2021, en nog een eerder exemplaar, uit 2020. Het was een aardig experiment, 2 PV arrays met een paar honderd panelen op kunststof vlotten, in de sloten naast de brug, om het project van de gemeente "energieneutraal" te maken, zoals dat heet. Maar het werd geplaagd door problemen. Polder PV zag al in een vroeg stadium forse beschaduwing door welig tierend riet en andere water vegetatie, Watervogels deden hun behoefte op de panelen. En uiteindelijk bleek het project ook nog eens elektrisch te falen, door volgelopen kabeldoorvoeren en/of kabels. Ook al stond het project al van meet af aan foutief bekend, als SDE beschikt "veldsysteem" bij RVO, de gemeenteraad is inmiddels zo ver, dat ze overwegen de nog bruikbare hardware uit de sloten te halen, en het project - inderdaad - tot een "echt veldsysteem" om te laten bouwen (artikelen Alphens.nl, Leidsch Dagblad, en AD). Als dat inderdaad gebeurt, verdwijnt deze entry ook uit de "floating solar" overzichten van Polder PV en moeten er waarschijnlijk wat data aangepast gaan worden. Tot het zover is, is dit formeel nog steeds "een existent drijvend solar project", 1 van de momenteel 9, meestal kleinere, maar "RES-fähige" exemplaren in mijn provincie. En wel, in onderhavig geval, de project categorie 50-500 kWp. Foto genomen tijdens fietstocht naar het vakantieverblijf van Polder PV in Overijssel, 15 juli 2023.

Er zijn minimaal drie andere typen categorieën met PV constructies op, of zelfs "boven" de grond, die "zelfstandig dragend" zijn aangebracht, en die beslist niet als (klassiek) "rooftop" kunnen worden geklassificeerd. Drijvende zonneparken zoals het voorbeeld hier boven, vrijstaande carports en aanverwante objecten, en geluidschermen en daarvan afgeleide vormen op grootschalige verkeers-infra. Waarbij, uiteraard, "klassieke" veldopstellingen die, al dan niet toevallig, vanwege naburige aansluit punten op het net, langs of in de buurt van snel- of spoorwegen liggen, beslist niet onder deze duidelijk afwijkende project categorie worden geschaard. We komen dan aan het volgende "totaal staatje" in het projecten overzicht van Polder PV (tabel verderop). Met eind 2019 tm. 2022 (voorlopige data) geaccumuleerde netgekoppelde PV installatie volumes. En de daar uit volgende jaargroei cijfers. Nota bene, ook hier weer, alle project categorieën met installaties groter dan 15 kWp per stuk betreffend.

Polder PV heeft daarnaast inmiddels al een paar honderd kleinere grondgebonden (en enkele kleinere drijvende) gerealiseerde zonneparkjes in zijn overzichten staan, die zelden tot nooit worden benoemd in nieuwsberichten of in de vakpers. Een overzicht van de pure grondgebonden opstellingen in die "mini categorie" is in paragraaf 7 kort behandeld.

In onderstaande overzichtje staan ook nog niet de nog "exotischer" categorieën als (meestal vrij staande) trackers, 2 drijvende pilot projectjes op de Noordzee, en de diverse solaroad experimenten benoemd. Ook deze worden al enkele tijd separaat geïnventariseerd door Polder PV. Vaak worden geen capaciteiten genoemd bij dergelijke pilot projecten. Sommige pilots zijn zelfs alweer "opgeruimd" (enkele geflopte solaroad experimenten, bijvoorbeeld, maar ook enkele kleine drijvende experimenten op, o.a. de Slufter, en een deel van de installaties in het Oostvoornse Meer zijn reeds weer verdwenen). Als een specifieke categorie voldoende "volume" krijgt, en er zinnige, enigszins verifieerbare zaken zijn te zeggen over opgesteld vermogen, zal Polder PV die in de toekomst in een dergelijk staatje gaan opnemen. Zo ver is het echter nog niet.

Next kid on the block - agri-solar

Agri-solar, ook weer een breed spectrum aan installaties "op het veld" begint inmiddels wel wat "body" te krijgen, de eerste pilots zijn inmiddels omgebouwd tot grotere installaties, maar fysieke netkoppeling van diverse pilots is beslist nog niet altijd zeker. Dit betreft overkappingen boven diverse fruitsoorten. 1 van de actieve partijen in dit interessante genre is Green Meteor uit Breda, die verschillende van dergelijke agrarische "dubbelgebruik" projecten ontwerpt en begeleid. Daar komt een hoop pionierswerk bij kijken, want elk gewas stelt weer haar eigen specifieke eisen.

Van 2 grotere projecten, beiden op eigen risico gebouwd door GroenLeven, is netkoppeling bekend. Het al vaak gememoreerde grote experiment met 10.250 half doorzicht zonnepaneel kappen boven frambozen en rode bessen bij Piet Albers in het Gelderse Babberich (40% doorlaatbaarheid van de op maat gemaakte glas-glas panelen). En de pilot met rode bessen bij Kusters in het Gelderse Wadenoijen, met 4.500 op maat gemaakte doorzicht modules "in het veld" boven de fruitbomen. Er zullen er meer volgen, afhankelijk van succes bij de combinatie gewasteelt / opwekking van zonnestroom. Een groot project zal waarschijnlijk binnen niet al te lange tijd worden afgerond bij Bijsterhuizen, westelijk van Nijmegen. Mogelijk is minder dan de helft er van al opgeleverd, al is dat nog niet zeker. Gesuggereerd lijkt te worden, dat er al stroom wordt geleverd (artikel Gelderlander van 25 augustus 2023). Een project deel met een eerste SDE beschikking staat dan ook, onder voorbehoud, als "opgeleverd" in de lijsten van Polder PV.

Vooralsnog zijn dit soort, qua type enigszins vergelijkbare projecten vermeld onder de vrijstaande "overkappingen" installatie categorie, waarbinnen carports de al van meet af aan dominante sub-categorie zijn. Ze kunnen, wat Polder PV, betreft, beslist niet in de categorie klassieke grondgebonden systemen, noch in de enorme verzamelbak categorie "daksystemen" worden geschaard. En dienen derhalve apart gehouden te worden van de rest.

Hierbij dient men ook goed te beseffen, dat zowel bij de SDE overzichten van RVO, als in de zeer summiere segmentaties bij CBS, ook nog eens niet consequent met carport- en vergelijkbare vrijstaande overkappingen wordt omgegaan. Ze zijn, in ieder geval enigzins traceerbaar, zowel bij "daksystemen", als bij "veldsystemen" te vinden, soms zelfs met een verkeerd "type" label. Daar is dus geen chocolade van te breien, wat de "officiële" segmentatie statistieken betreft ...

Tabel vier typen vrijeveld installaties en totalen gerealiseerde capaciteiten

Overzicht vier niet klassieke rooftop zonnestroom, "vrije veld" project categorieën - realisaties. Data © 2023 Peter J. Segaar / www.polderpv.nl. Alle opgaves zijn minimale positief vastgestelde volumes op basis van de meest actuele gegevens van Polder PV (peildatum 17 september 2023), er kan meer zijn opgeleverd aan het eind van de weergegeven kalenderjaren. Vaak worden nog niet actueel bekende projecten pas achteraf gevonden, en in nieuwe versies van dit overzicht toegevoegd. Optellingen kunnen door afrondingen afwijken van de optelling van afgeronde deelwaarden (de optellingen zijn gedaan met de brongegevens, met cijfers achter de komma).

Uit bovenstaande tabel volgt onderstaand exemplaar met de jaarlijkse groeicijfers van 2020 tm. 2022. Data voor 2021, en, vooral, 2022, kunnen nog wel wat wijzigen.

Uit bovenstaande blijkt dat de groei van alleen al deze vier "niet-rooftop" categorieën minimaal 1.138 MWp heeft bedragen in 2020, 958 MWp in 2021, en, met nog voorlopige cijfers voor 2022, een record volume van 1.192 MWp in dat jaar. Dus weer een opleving in 2022, ondanks eerdere pessimistische prognoses gebaseerd op nog onvolledige data, en het feit dat de categorie zon op water flink is afgekoeld bij de nieuwbouw, en zon op infra zelfs geen betekenisvolle groei van grotere projecten heeft gekend in dat jaar. "Klassiek grondgebonden" blijkt de grote driver van de groei te zijn geweest, met, voorlopig, 1.154 MWp nieuwbouw in 2022.

Gaan we uit van de mogelijke nieuwe totale jaargroei van 3.882 MWp in 2020, 3.803 MWp in 2021, en, nog zeer voorlopig, 4.232 MWp in 2022, volgens de laatst bekende, actuele CBS cijfers (update 2 juni 2023), zouden de jaargroei cijfers voor alleen deze 4 genoemde niet-rooftop categorieën al ruim 29% (2020), 25% (2021), resp. ruim 28% (2021) van die volumes kunnen zijn geweest. Dat is dus nog exclusief de grote volumes aan capaciteit op bedrijfsdaken, instellingen e.d., en het nieuwe vermogen in het residentiële marktsegment, de huursector, nieuwbouw, meer exotische marktsegmenten, etc.

Floating solar in 2020-2021 flink gegroeid, daarna forse terugval

Opvallend is in bovenstaande cijfers de flinke groei van floating solar (drijvend op water) in 2021, met 84 MWp nieuwbouw t.o.v. de 78 MWp in 2020, al is het wel, door tussentijdse capaciteits-aanpassingen, fors neerwaarts bijgesteld t.o.v. de data in de vorige update. Dat ligt natuurlijk aan het feit, dat er enkele zeer grote projecten door, met name, GroenLeven, met grootaandeelhouder het Duitse Baywa R.E., zijn gerealiseerd in die twee jaren. In totaal werden 14 nieuwe drijvende zonneparken in 2021, en nog eens 5 in 2022 (met in totaal "slechts" 27 MWp) netgekoppeld opgeleverd in Nederland. Er staan momenteel (tm. SDE 2022"++") nog wel 33 subsidie beschikkingen open voor vergelijkbare projecten, inclusief een trits kleinere projectjes met beschikkingen onder SDE 2021-2022 "++", op o.a. bassins van agrariërs, en retentievijvers. In de beschikkingen tellen deze op tot een potentïele capaciteit van 169 MWp. Waarbij echter ook moet worden gezegd dat in recente jaren vele megawattpieken die oorspronkelijk zijn toegezegd voor dergelijke projecten (beschikt door RVO) uiteindelijk niet zijn gerealiseerd: diverse projecten zijn (fors) kleiner gebouwd dan waarvoor ze waren beschikt.

Ook zijn er nog eens bijna 50 minder concrete plannen voor minimaal nog eens 1,9 GWp aan floating solar projecten, maar daar zijn nog geen SDE beschikkingen voor afgegeven. Bovendien drukt een enorm plan van ruim anderhalve GWp (solar eilanden, cq. "zonne-atollen", voor de kust van het Noord-Hollandse Wieringermeer) zwaar op dat totaal volume. Als dat project om wat voor redenen dan ook niet doorgaat, blijft er slechts dik 300 MWp aan "potentieel pending" over in dat specifieke, blijvend zeer interessante marktsegment.

Naast deze binnenwater projecten, wordt ook het veelbesproken off-shore project van Oceans of Energy voor de kust van Scheveningen uitgebreid, er is via o.a. een DEI financiering van RVO een uitbreiding naar 1 MWp gepland. Een ronduit spannend project, wat in de Tegenlicht video van de VPRO, "De zon is van iedereen", een erepodium plaats kreeg toebedeeld. En waar emeritus solar professor Wim Sinke's hart van vol raakte. Een eerste commerciële vervolg-installatie moet gebouwd gaan worden binnen het Hollandse Kust Noord offshore wind park van CrossWind (joint-venture Shell en Eneco), en zou 2025 on-line moeten gaan onder ruige zee-condities.

Enorme carport

Ook opvallend in bovenstaande tabellen, is de flinke toename van het nieuwe volume aan carports en dergelijke vrijstaande overkappingen "in het veld", van 9 MWp in 2020, naar maar liefst 42 MWp in 2021. Dit ligt bijna geheel aan de realisatie van de reusachtige (naar verluidt 's werelds grootste) solar carport boven de parkeerplekken naast het festival terrein van Lowlands te Biddinghuizen (Fl.). Waar Solarfields in opdracht van MOJO 90 duizend zonnepanelen met een gezamenlijke capaciteit van 35 MWp liet aanbrengen op carports, verdeeld over 35 hectare. Ondanks het geringer aantal nieuwe vrije overkappingen incl. carports in 2021 (tot nog toe slechts 14 gevonden), is de opgestelde capaciteit ver-vijf-voudigd t.o.v. het nieuwbouw volume van 19 exemplaren in 2020. Natuurlijk worden dit soort zeer grote speciale projecten niet vaak gebouwd, maar als ze gerealiseerd worden, hebben ze een bovenmatig hoge impact op het totale jaar volume binnen zo'n specifiek, relatief klein markt segment.

Tot nog toe zijn er door Polder PV 15 nieuwe solar carports gevonden in het jaar 2022 (duidelijk meer dan de 9 bekend aan het begin van dit jaar), met een gezamenlijke capaciteit van bijna 12 MWp. Mogelijk komt daar nog wat bij, maar dat zal niet veel verschil maken, het segment is duidelijk "afgekoeld" t.o.v. het byzondere jaar 2021. Er is wel degelijk veel belangstelling voor, maar het zijn relatief dure projecten, waarbij o.a. veiligheidsglas voor de zonnepanelen gebruikt moet worden omdat er mensen onderdoor kunnen lopen, ze moeten zwaar gefundeerd worden, en er is meestal behoefte aan directe koppeling met laadpaal infra voor elektrisch vervoer. Dat alles maakt dit soort "sexy" projecten niet makkelijk om gerealiseerd te krijgen. Er moet heel wat voor gebeuren, en er moet (extra) pecunia op tafel komen in vergelijking met "simpele" rooftop projecten op bestaand dak. Er lijkt ook beweging in Den Haag te komen, om voor nieuwe (!) parkeerplaatsen verplicht solar carports af te dwingen (Jetten's 2e Zonnebrief, van 6 juli 2023), maar zover is het nog niet. Bovendien is het al enorme oppervlak aan bestaande parkeerterreinen dan nog steeds gevrijwaard van zo'n landelijke verplichting...

Zon op infra pas op de plaats

In het segment zon op verkeers-infra, resp. geluidswallen, is nog niet veel beweging te zien, met 6,4 MWp nieuwbouw in 2021 t.o.v. de 5,5 MWp in 2020, en tot nog toe geen vondsten van dergelijke projecten, nieuw opgeleverd in 2022. Het grootste wat onder deze categorie valt is de door Powerfield gebouwde "zonnewal" (Zonnepark Emmen) langs de testbaan voor elektrische voertuigen op het Pottendijk complex te Emmer-Compascuum (Dr.). Er is binnen dat complex ook een carport gebouwd, wat onder de desbetreffende categorie is ondergebracht in de overzichten van Polder PV (oplevering voorjaar 2021). Er is daar ook een laad infrastructuur aangebracht, met een snel-laad punt van 60 kilowatt. Voor een zeer byzonder voorbeeld, wat ook binnen de wederom brede categorie "zon op infra" projecten sub-categorie past, volgens Polder PV, zie de laatste foto in dit artikel.

Er staat wel het nodige aan project plannen klaar, zoals enorme "zonnelinten" langs en op bermen of taluds van snelwegen, in samenwerking met Rijkswaterstaat, maar daarbij moet wel gerealiseerd worden dat grootschalige plannen voor PV parken "naast" snelwegen (spoor, kanalen, e.d.) onder de grote categorie grondgebonden zonneparken worden ingedeeld bij Polder PV. Daarvan zijn er meerdere gerealiseerd de afgelopen jaren. Een bericht over een recent door Pure Energie gerealiseerd exemplaar met 1.410 zonnepanelen, "Adelaar-Brinkeveld", in de oksel van de A1 bij Deventer, vindt u hier. Alleen projecten met panelen "in of op" de infra (geluidswallen e.d.) tellen bij deze byzondere categorie mee. U merkt aan deze overwegingen, dat het moeilijk blijft om betrouwbare indelingen te maken. Zonne-energie is extreem breed toepasbaar, en er worden continu nieuwe toepassings-gebieden ontdekt, in pilots uitgeprobeerd, en soms commercieel uitgebouwd. Het is daarom belangrijk om goede kaders te proberen te definiëren. Met een zeer vage, ontoereikende, en bovendien categorie maskerende indeling zoals het CBS die hanteert, kunnen we niet zoveel.

Kasdek systemen off the record

Uiteraard buiten de verzameling "vrije-veld sensu lato" valt weer een geheel andere, maar behoorlijk snel ontwikkelende PV-categorie, waarbij kassen (deels) worden gebruikt voor grote PV installaties. Ik beperk me daar tot de grotere projecten, waarbij PV modules soms "op" de glazen kasdekken worden gemonteerd, maar ook steeds vaker als onderdeel van het kasdek zelf zijn ingepast met een geavanceerd inbouw systeem, en daarbij dus het glas vervangen. Een recente ontwikkeling, met soms al zeer grote projecten, zijn geheel nieuwe "kassen zonder wanden", die door belangenorganisaties als "verkapte zonneparken", en ook om meerdere redenen als een ongewenste ontwikkeling worden gezien. Projecten, die bovendien ook strijdig zouden zijn met huidige regelgeving voor dergelijke "kas" installaties op agrarisch bestemde gronden. In enkele gevallen zijn er al dwangsommen opgelegd en of boetes uitgedeeld voor dergelijke "slimme" constructies die de randen van de regelgeving opzoeken (voorbeeld Wilp, Gld). Een woordvoerder van de glasteeltsector heeft over dit relatief nieuwe, potentieel flinke impact hebbende fenomeen al enkele prikkelende uitspraken gedaan, zie dit artikel op de website van Omroep Venlo (27 juni 2023).

Deze speciale rooftop categorie is er een om in de gaten te houden. Ik heb inmiddels al 28 van dergelijke projecten kunnen localiseren groter dan 15 kWp (RES drempel), in Nederland. Deze hebben opgeteld al een capaciteit van zo'n 109 MWp. Dit was in de vorige update nog maar 65 MWp, dus hier zit beslist "ferme groei" in.

Uiteraard valt deze specifieke "rooftop categorie" buiten de scope van deze veldinstallatie sensu lato analyse, maar ik wil hem hier toch benoemd hebben, omdat deze binnen korte tijd substantiële volumes in het landschap blijkt te hebben gebracht. En, als je de gedachtenlijn van genoemde woordvoerder zou volgen, meerdere van dergelijke projecten beslist als "verhoogde zonneweides" opgevat kunnen worden. En dus niet als een afgeleide subcategorie van de enorme verzamelbak "daksystemen" in de terminologie van RVO en CBS. Of deze verder fascinerende ontwikkeling stand zal houden, mede gezien de zorgen bij de branche organisatie van de kastelers, is nog ongewis.

Totale verschil capaciteit "vrije-veld sensu lato" met non-rooftop CBS

Als we de accumulaties van de hier boven in de tabel weergegeven categorieën aan het eind van elk jaar nemen, en we vergelijken die met de beschikbare CBS cijfers, vallen de volgende verschillen op. Een zinnige vergelijking is hier de optelsom van grondgebonden "klassieke" veldinstallaties, en drijvende projecten, omdat het CBS bijvoorbeeld projecten als (vrijstaande) carports voor het gemak (?) in de enorme pool van daksystemen gooit, en zich verder niet druk lijkt te (willen) maken met benodigde verdere segmentatie.

Klassiek grondgebonden + drijvende zonneparken volgens Polder PV 1.075 MWp (2019), 2.200 MWp (2020), 3.109 MWp (2021), en, voorlopig, 4.290 MWp (2022). Tegenover de reeks bij CBS, veldinstallaties incl. floating solar (daar gekarakteriseerd als categorie "Groot vermogen op veld"), 1.039 MWp, 2.101 MWp, 3.005 MWp, resp. 3.853 MWp. Waarbij Polder PV dus al steeds grotere volume verschillen heeft berekend uit de meest actuele project data, dan het CBS tot nog toe heeft "staan" voor deze 2 hoofd-categorieën: 3,5%, 4,7%, 3,5% en, eind 2022, zelfs al 11,3% verschil in het voordeel van Polder PV. Nemen we ook nog Polder PV's categorie "zon op infra" hierbij (alles > 15 kWp), wordt het verschil met CBS nog groter, eind 2022 11,7%. En als we ook nog de door Polder PV geïdentificeerde, netgekoppelde solar carport projecten "sensu lato" meenemen, zou het verschil zelfs oplopen naar 13,7%, als we als referentie de "veldopstelling" categorie van het CBS zouden nemen. Deze verschillen kunnen echter wel minder gaan worden als meer definitieve cijfers voor eind 2022 beschikbaar komen (verwachting bij CBS: eind 2023).

Bij de aantallen projecten (klassiek vrijeveld plus floating solar) was het verschil eind 2019 nog zeer groot (bijna 31% meer grondgebonden en drijvende projecten bekend bij Polder PV dan bij het CBS !), maar dat is, stapsgewijs, flink geslonken naar 8% verschil eind 2020, 4% eind 2021, en nog maar ruim 1% verschil, eind 2022. De vraag is echter, hóe het CBS "telt", en of bijvoorbeeld in delen gebouwde zonnecentrales wellicht worden opgeknipt, en hoe er wordt omgegaan met PCR / SCE "splinters" van grotere commerciële zonneparken (verschillend eigenaarschap, dus te beschouwen als 2 projecten, of bij elkaar geveegd ?). Hier is helaas geen nadere duiding over bij het CBS, en informatie over individuele projecten wordt daar niet verstrekt.

Het zal natuurlijk in deze context, weer interessant zijn, met wat voor volumes het CBS uiteindelijk voor eind 2022 gaat komen, want dat jaar is nog lang niet geconsolideerd in de cijfers. Polder PV zit met de huidige bekende data al op een accumulatie van 4.290 MWp voor veldsystemen plus floating solar projecten. En voor alle hierboven genoemde vier categorieën zelfs al op 4.381 MWp, t.o.v. 3.189 MWp, eind 2021. Met ongetwijfeld nog het nodige volume toe te voegen vanwege nog veel onbekende informatie. Mogelijk vernemen we eind 2023 weer een flink bijgestelde, maar nog wel "nader voorlopige", afschatting van het statistiek bureau op dit vlak.

Aandeel "alle" niet dak-gebonden capaciteit sensu lato richting 23% van totaal

In ieder geval kunnen we wel al bovengenoemde 4.381 MWp in vier "veld project" categoriëen sensu lato, relateren aan het voorlopig opgegeven eindejaars-volume voor eind 2022. Het CBS gaf daarvoor in haar laatste update 19.143 MWp op (zie tabel). Met deze bijgestelde cijfers, zou het aandeel van deze verzamel categorie dus al zo'n 22,8% zijn op het totale geaccumuleerde volume. Bijna 23% "niet gebouwgebonden" gerealiseerd, eind 2022, als je vrijstaande carports niet als "gebouw" in de stricte zin des woords beschouwt. Eind 2021 was dit aandeel, met de meest recente cijfers, nog maar 21,4%.

Aantallen en capaciteit vrijeveld projecten sensu lato - merkwaardige verschillen tussen CBS en Polder PV data

Wat de aantallen projecten betreft is de situatie t.o.v. het CBS als volgt. Ik kom, met de meest recente, bijgestelde cijfers voor de 3 categorieën, "veld", "drijvend", en "op / in infra" op meer projecten t.o.v. de CBS opgaves ("veld" en "drijvend"), van 128 (2019), 61 (2020), 49 (2021), resp. 30 projecten, eind 2022. Verschillen van 62% (2019) tot rond de 4% (2022). Waarbij nog steeds als onbeantwoorde vraag geld, hoe CBS precies "telt". Dat is niet te controleren, maar gezien het flink afgenomen percentage, bij een juist hogere afwijking bij de capaciteit (zie hier onder), rijst het vermoeden, dat CBS hier, mogelijk deels, telt met "beschikkingen" (SDE), en niet met "projecten". Veel zonneparken hebben meer dan 1 beschikking, dus hier kan een bron van fouten optreden, en bovengeschetste "afname van het verschil percentage met de aantallen van Polder PV" (die in projecten telt), lijkt hier een eerste aanwijzing voor te zijn.

De vraagtekens hierboven gesignaleerd worden versterkt door de verschillen bij de capaciteit. Polder PV heeft namelijk in de reeks 2019-2022 voor de drie genoemde "non-rooftop" categorieën (bij uitsluiting van carports en derivaten) ook steeds meer volume staan, van 38 MWp in 2019, 106 MWp in 2020, 118 MWp in 2021, tot zelfs 450 MWp in 2022. Hier lopen de verschilpercentages t.o.v. de door CBS genoemde vermogens voor "veld + drijvend" juist op, van 4 naar 12%. Dit is slecht te rijmen met de zeer sterke teruggang in het verschilpercentage bij de aantallen projecten, in de getoonde periode van vier jaar. Een extra vingerwijzing dat hier anders lijkt te worden geteld, halen we uit het gemiddelde project vermogen van de gepubliceerde cijfers. Bij CBS komt dat namelijk neer op gemiddeld 5,06 MWp. Polder PV zit, met zijn verzameling van genoemde 3 categorieën al op gemiddeld 5,43 MWp, ruim 7% hoger.

Het is duidelijk, dat het CBS op deze cruciale punten sowieso getalsmatig blijft achterlopen bij de hard op papier staande volumes bij Polder PV, en dat ze geen actueel correcte data lijkt te kunnen genereren voor, met name, de zeer belangrijk geworden sector grondgebonden, "niet klassieke rooftop" projecten. Ook voor de statistieken van de RES regio is de "officieel gepubliceerde" informatie dus niet accuraat in Nederland. Te controleren waar de "missers" zouden kunnen zitten, is echter niet mogelijk vanwege de geanonimiseerde data bij het CBS, die alleen totalen per regio op kan (en mag) geven.

Foto's genomen tijdens een fietsrondje in onze Zuid-Hollandse contreien in februari 2021. En wel, van een byzonder project uit de ruim interpreteerbare categorie "zon op infra". Het betreft een gebogen pergola systeem vóór, en gecontinueerd op het recht boven de tunnelmonding van de nieuwe Rotterdamsebaan gelegen dienstengebouw voor de zogenaamde Victorie Boogie Woogietunnel, een voortzetting van de A13, het hart van 's-Gravenhage in. Een opvallend project met zo'n 450 semi-transparante zonnepanelen, opgeleverd in 2020. Dit soort byzondere installaties zal zeldzaam blijven. Mooi dat dit exemplaar zo dicht bij Polder PV ligt, op fiets afstand, en bereikbaar zonder de snelweg op te hoeven ... Zie ook Youtube filmpje van de hand van de BIPV specialist, Hermans Techniglaz, van dit fascinerende project. Deze installatie valt in de categorie projecten 50-500 kWp in de overzichten van Polder PV.

Portfolio grondgebonden veldopstellingen "pending" reusachtig

Er komt nog veel meer volume in genoemde vier deelmarkten aan. Alleen al in de SDE portfolio's zitten, tot en met de beschikkingen voor SDE 2022 "++", reeds toegekende capaciteiten voor 4,8 GWp voor uitsluitend klassieke vrijeveld opstellingen (290 stuks), 169 MWp voor drijvende zonneparken (33 stuks), bijna 11 MWp voor zon op / in infra (3 stuks), en nog eens bijna 12 MWp voor carport projecten (3 stuks). Een veelvoud van deze volumes staat in planning, van nog nat achter de oren, tot op het punt van het doen van een aanvraag voor een (of meer) SDE beschikkingen bij RVO. Uiteraard vinden we daarbij onder de klassieke veldopstellingen weer het grootste volume. Daar heb ik er momenteel, dus nog naast de al enorme SDE portfolio voor deze categorie, nog eens bijna 550 exemplaren van in de omvangrijke map "pending" staan, van zeer klein, tot zeer groot. Vergezeld van bijna 50 projecten voor drijvende installaties, 35 zon op infra project plannen, en nog eens 45 voor solar carports. Alleen het nu "al" bekende volume van de puur grondgebonden veld projecten overstijgt de 5 GWp in zeer ruime mate. De grote vraag blijft hier: wat zal er van al die plannen uiteindelijk de eindstreep gaan halen, en wat zal het uiteindelijk te realiseren volume dan wel niet zijn? Het antwoord op die vraag ligt, gezien de talloze onzekerheden in de markt, in de toekomst, en kan nog lang niet worden beantwoord.

(10) Andere cijfers en relatie tot die van Polder PV

RVO noemt in hun "Monitor Zon-pv 2022 in Nederland" van juli 2022 (pagina 14), dat ze tm. 2021 2.954 MWp PV vermogen toerekenen aan de categorie "Niet gebouwgebonden groter of gelijk aan 1 MWp". Polder PV heeft momenteel tm. 2021 al 3.123 MWp in de cumulatie van de drie beslist niet "gebouwgebonden" categorieën grondgebonden veldopstellingen, floating solar, en zon op / in infrastructuur geturfd. Dat is dus alweer 169 MWp, resp. 5,7% meer bij Polder PV, dan RVO claimt voor deze belangrijkste verzameling projecten vanaf 1 MWp, in het al lang geleden afgesloten jaar 2021. Zouden we ook nog eens de vrijstaande carports en dergelijke installaties "niet op een gebouw" vanaf 1 MWp erbij nemen tm. eind 2021, zou het verschil zelfs al oplopen richting de 235 MWp, 8,0% meer dan RVO aangeeft voor "niet gebouwgebonden" grotere projecten. Het is hierbij ook goed, om te beseffen, dat Polder PV zogenaamde pergola's boven parkeerdekken op een gebouw - uiteraard - wél tot gebouwgebonden PV rekent. Daar zijn meerdere voorbeelden van, die ik ook als zodanig indeel (bijvoorbeeld de pergola boven het parkeerdek op de bovenste etage van IKEA Eindhoven). Deze houd ik strict gescheiden van de zelfstandige, direct grondgebonden vrijstaande "echte" carports.

In het overzicht van 5 januari 2021 heb ik het al gehad over cijfers van "derden" over (inventarisaties van) zonneparken. Dat ga ik hier niet overdoen, daarvoor gelieve paragraaf 6 in dat artikel na te lezen. Polder PV heeft altijd veel meer projecten en capaciteit in gerealiseerde zonneparken staan dan andere partijen aandragen, dat is in ieder geval de rode lijn door dat betoog.

In een vervolg vergelijking werd in de update van augustus 2021 ook nog de status in een studie van de Universiteit van Wageningen tegen het licht gehouden, die in de zomer van 2020 verscheen. Ook daar rammelt een en ander aan de aantallen en (capaciteit) volumes, worden soms projecten gelumpt of juist gescheiden opgevoerd, staan er aantoonbaar foute project lokaties (niet zijnde zonneparken) in hun opsomming, en wordt er niet consequent een eigen regel (ondergrens van 0,5 hectare) nageleefd bij de inventarisatie. Polder PV bleek ook toen al veel meer gerealiseerde (netgekoppelde) zonneparken (incl. de exotischer categorieën) te hebben staan dan de WUR via automatische foto routines van satelliet foto's wist op te sporen. Gelieve paragraaf 9 van de augustus 2021 update na te lezen voor commentaar van Polder PV.

Eind 2021 heeft Polder PV de status update van de "lokale participatie monitor" nagevlooid om hun bevindingen te vergelijken op het gebied van zonneparken. Wederom was hier de boodschap: Polder PV had toen (soms veel) meer vermogen en aantallen staan, dan in die presentatie werd gegeven, en ook daar weer werden fouten in aannames ontdekt. Voor een bespreking van die verschillen verwijs ik u wederom naar mijn analyse, van 19 november 2021. Later zijn de verschillen nog steeds fors gebleven.

In LPM 2021 bijvoorbeeld (gepubliceerd op 4 augustus 2022), wordt gerept van 3.074 MWp, resp. 440 zonneparken, eind 2021, en zijn cijfers voor 2019 en 2020 bijgesteld. Hierbij is kennelijk de "definitie" van het CBS gevolgd, dus vrijeveld opstellingen en drijvende projecten bij elkaar genomen, al wordt ook over het meer generieke begrip "niet-gebouwgebonden" gesproken, wat ook ruimer uitgelegd kan worden). Desondanks, had Polder PV al 3.109 MWp aan capaciteit gevonden tm. eind 2021, in uitsluitend deze 2 categorieën (grondgebonden sensu stricto en drijvend op water), verdeeld over maar liefst 654 afzonderlijke projecten. Verschillen van 1,1% (capaciteit), tot zelfs 49% (!) bij de aantallen projecten vallend onder de RES drempel (groter dan 15 kWp). Het is duidelijk dat vooral de kleinere projecten totaal over het hoofd worden gezien in deze door RVO in opdracht gegeven analyses.

Een meer specifiek onderwerp werd in een artikel in De Limburger van 24 september 2021 over een rapport van CE Delft en Merosch aangehaald, "De zonnige kant van parkeren", die repte over "op slechts twintig plekken in Nederland parkeerterreinen verbouwd tot zonnecarports". Ook dat rapport heb ik destijds stuksgewijs nagevlooid, en, het wordt saai, Polder PV had toen al veel meer (louter) zonnecarports (RES fähig, dus >15 kWp) staan, dan deze onderzoeksbureaus uit hun mouw wisten te schudden, al hadden ze het over "grotere" carports. Dat laat onverlet, dat de 66 gerealiseerde solar carports die Polder PV toen tm. eind 2021 al had weten te vinden, een gemiddeld vermogen hadden, van een respectabele 864 kWp. De webmaster van Polder PV wijdde een tweet aan zijn bevindingen (4 oktober 2021). Later bleek zelfs dat Polder PV nog te pessimistisch was geweest, want momenteel heb ik tm. eind 2021 zelfs al 78 individueel getraceerde en geïnventariseerde, vrijstaande solar carports gevonden, met een totale capaciteit van ruim 66 MWp ...

Voor de vergelijking van mijn cijfers over zonneparken, met die genoemd in een recent rapport van het Kadaster, zie het Intermezzo in het huidige artikel.

(11) Bronnen, eerdere analyses zonneparken op Polder PV (2019-2023)

Artikelen cq. overzichten verschijnen in een nieuw venster:

SDE 2022 (derde SDE "++"). Deel 3. Details uit projecten lijst - segmentaties inclusief zonneparken (7 juni 2023)

Zonnepark detail analyse status 23 jan. 2023. Aantallen nieuwe projecten beduidend minder, maar capaciteit toegenomen in 2022. Momenteel 683 projecten, op weg richting 4 GWp (31 januari 2023; voorlaatste overzicht zonneparken in Nederland door Polder PV, met uitgebreide detail analyse gelinkt, alhier)

SDE 2021 (tweede SDE "++"). Deel 3. Details uit projecten lijst - segmentaties inclusief zonneparken (17 augustus 2022)

PV projecten >= 15 kWp (Polder PV's grote projecten overzicht update, van 16 juni 2022, met peildatum 12 mei 2022, incl. info over zonneparken)

Nieuwe records voor zonnestroom in Nederland - eind april > 3 GWp aan grondgebonden zonneparken netgekoppeld, verdeeld over ruim 600 projecten (4 mei 2022; overzicht zonneparken in Nederland door Polder PV, met uitgebreide detail analyse gelinkt, alhier)

Weer nieuw overzicht zonneparken "Participatie monitor" - vergeleken met actuele status Polder PV (19 november 2021)

SDE 2020 najaarsronde (eerste SDE "++"). Deel 3. Details uit projecten lijst - segmentaties inclusief zonneparken (28 oktober 2021)

Nieuwe historische records voor zonnestroom in Nederland - medio augustus 2,5 GWp aan grondgebonden zonneparken netgekoppeld, verdeeld over ruim 500 projecten (17 augustus 2021; laatste update voor de huidige analyse, met uitgebreide detail analyse gelinkt, alhier)

Status van zonneparken in Nederland - een update (5 januari 2021)

SDE 2020 voorjaarsronde (laatste SDE "+"). Deel 6. Grondgebonden & 'floating solar' installaties - cumulaties bij alle SDE "+" regelingen volgens RVO data (18 nov. 2020)

SDE 2020 voorjaarsronde (laatste SDE "+"). Deel 3. Details uit projecten lijst - segmentaties inclusief zonneparken (25 okt. 2020)

SDE 2019 najaarsronde. Deel 3. Details uit projecten lijst - segmentaties inclusief zonneparken (8 juli 2020)

CBS update (4). Oude en nieuwe indelingen voor RES data; status grondgebonden zonneparken, Polder PV versus "officiële nationale statistiek" (22 juni 2020)

Historisch unicum numero zoveel in de Nederlandse zonnestroom markt - Ruim 1 GWp netgekoppelde grondgebonden PV parken geregistreerd (9 december 2019)

SDE 2019 voorjaarsronde. Deel 6. Grondgebonden installaties nieuw beschikt en totalen voor alle (overgebleven) SDE beschikkingen (21 nov. 2019)

PV projecten >= 15 kWp. Stand van zaken grote PV projecten overzicht van Polder PV, status 9 augustus 2019 (laatste complete status update projecten Polder PV)

PV projecten database Polder PV, extracten zonneparken (sensu lato), status update 23 januari 2023