Inspiratie: Projecten

Officiële opening 75 kWp PV-systeem
Provinciehuis Zuid-Holland

© Contact webpagina Provincie Zuid-Holland

Introductie
Programma
Opening
Discussie
Nakomertje
Practische informatie
Foto's
Productie
Updates

Meer inspiratie? Duurzame Taal: Salderen (Vincent Bijlo); Mensen: Lennart H., Ton Peters, Dick en Netty van Reems; Projecten: Anna's Hoeve, Hoge Hoeve, Maatschap Boon, Familie Konijn, Parkschool, Lombok (Utrecht), Provinciehuis Zuid-Holland, Ecopark Waalwijk; PV-uitjes: Waarder/Zuid-Holland; "Special Operations": Fietstocht München - Roermond, Vogelperspectief, Gluren bij de buren, Victorian 154 MWp HCPV-plant; Uitdagingen: Solutra

Introductie

Op de mooie, zonnige vrijdag 22 april 2005 werd door gedeputeerde facilitaire zaken Lennie Huizer van de Provincie Zuid-Holland het prachtige grote zonnestroom systeem op het 22 meter hoge platte dak van het Provinciehuis Zuid-Holland in Den Haag officieel geopend.

Polder PV was er uiteraard weer bij. Niet alleen omdat hij "in de provincie" woont (Leiden) en zo'n fraai project natuurlijk boven aan het verlanglijstje van elke Zuid-Hollandse zonnestroom liefhebber hoort te staan. Maar vooral ook omdat met de realisatie van dit geweldige mooie zonnestroom systeem een krachtig symbool wordt neergezet door een overheidsorgaan wat haar "eigen plan trekt" en "voor de toekomst gaat". Dwars tegen de rampzalige kabinetsbesluiten in, uit de dubieuze koker van het Ministerie van Economische Zaken in diezelfde stad komend, om zonne-energie in Nederland de definitieve nekslag te geven door elke vorm van marktondersteuning overboord te kieperen (zie Brinkhorst pagina's).

Programma

Het "officiële programma" in de Statenzaal van het Provinciehuis bestond uit introducties van de volgende personen die middels hun organisaties en/of bedrijven een grote rol hebben gespeeld bij de realisatie van dit fraaie PV-project.

© logo van de Provincie Zuid-Holland
klik op het plaatje voor een bezoek aan de PZH website

Ir. H. Goumans, directeur Groen, Water en Milieu van het PZH, gaf een korte toelichting op de "drive" achter de toestemming voor de aanschaf en plaatsing van het zonnestroom systeem door de Provincie Zuid-Holland. De aanschaf van het PV-systeem is een van de "gevolgen" van de vernieuwde cq. aangescherpte duurzaamheids-doelstellingen van de Provincie Zuid-Holland:

• zelf duurzame energie opwekken om een bijdrage aan beperking van het broeikaseffect te leveren en om inkoop van (steeds duurder wordende) energie te verminderen. Het Provinciehuis verbruikt een paar miljoen kWh per jaar aan elektra, en er lopen verschillende programma's om dat structureel te verminderen.
• voorbeeldfunctie, o.a. voor burgers en andere overheden
• verhogen energiebewustzijn van de provinciale ambtenaren
  
  

  ---

Ir. J. Roos, adviseur van Ekomation, gaf een duidelijke presentatie over de diverse "hobbels" die er genomen moesten worden en hoe het PV-systeem in de praktijk tot stand is gekomen (na zeer veel "democratisch overleg"). Een van de meest opvallende aspecten hieraan vond ik het in een vrij laat stadium veranderen van het type zonnepaneel en opbouwconstructie, want blijkbaar was het aanvankelijk de bedoeling om het fraaie Power Guard systeem van de reeds elders op de Polder PV website "geroemde" Amerikaanse Powerlight Corporation (o.a. Bavaria Solar Park) te implementeren. Dat systeem is namelijk speciaal ontworpen voor grote platte daken die niet al teveel gewicht kunnen torsen. Echter, door de extreem grote vraag naar zonnepanelen in Duitsland, was er niet aan te komen, vandaar dat uiteindelijk naar de Shell 160 Wp panelen is overgestapt die Siemens geleverd heeft (Siemens en Shell zijn op het vlak van zonnepanelen gaan samenwerken). Een van de gevolgen was dat er zeer intensief aan de maximaal toelaatbare ballast (betontegels) voor het dak gerekend moest worden, aangezien de panelen nu niet meer vlak op het dak op in elkaar te schuiven kunststof "tegels" geplaatst werden (Power Guard systeem), maar op niet al te steil hellende frames geplaatst moesten worden die middels ballasttegels schroefloos op het dak gefixeerd werden (Oskomera's Lightbox™ systeem; voorbeelden op de projecten pagina van Oskomera, waaronder ook een foto van het systeem op het dak van het Haagse Provinciehuis).

Opvallend is ook dat het volledige PV-systeem grotendeels in relatief korte tijd onder slechte omstandigheden in de natte en koude decembermaand door onderaannemer Oskomera is aangelegd.

Drs. R. Blom, bestuursvoorzitter van Eneco, het energiebedrijf wat de opdracht van de PZH heeft aangenomen, licht de rol van Eneco toe en de toenemende activiteiten van dat bedrijf op het vlak van duurzame energie, zowel op het vlak van wind (310 MW in voorbereiding, o.a. het Q7 off-shore project), zonne-energie (o.a. Oceanium Blijdorp), en het "ondergeschoven kindje" warmtekrachtkoppeling. Eneco, met 450.000 klanten, heeft zich gecommitteerd om per jaar 50 miljoen euro in duurzame energie technologie en projecten te steken. Dat klinkt allemaal heel erg mooi natuurlijk, maar jammer toch weer dat er 5 minuten "ongepland" besteed werd aan het voor de zoveelste keer opperen van de nucleaire optie, en de "noodzaak" van een maatschappelijke discussie daarover. Had wat Polder PV betreft niet gehoeven op deze feestelijke opening van een groot PV-systeem wat immers gratis gebruik maakt van die - naar menselijke maatstaven gerekend - oneindig lang brandende, extreem "efficiënte" kernfusiereactor de Zon. Wel in goede aarde viel de opmerking van de heer Blom dat een consistent beleid van de regering op het vlak van duurzame energie essentieel is voor een gezonde ontwikkeling en actieve bemoeienis van het bedrijfsleven (en wat Polder PV betreft, niet te vergeten de burger!) op dit vlak.

Drs. M. Smits, wethouder duurzaamheid Den Haag, gaf een heldere toelichting op het voortvarende duurzaamheidsbeleid en de daarmee samenhangende DE projecten in de gemeente. Veel aandacht voor beleid, verbreding van en kruisbestuiving met alle mogelijke beleidsterreinen; hiervoor is een goed werkende organisatie nodig, die inmiddels is neergezet. Ook hoort bij een goed DE beleid het opstellen en, vooral, trachten na te komen van ambities. De belangrijkste 2:

• CO2 neutrale gemeentelijke organisatie
• Op termijn: CO2 neutrale stad (!)

Uiteraard veel aandacht voor de jeugd in de vorm van milieucommunicatie en -educatie. Zeer positieve ervaringen met zgn. "leskisten", waarvan een paar voorbeelden in de aula getoond worden. Ook wordt actief gezocht naar samenwerking met diverse (milieu-)organisaties en bedrijven om een breed draagvlak voor verdere duurzame ontwikkeling in "het Haagse" te krijgen. Het mag duidelijk zijn dat de gemeente Den Haag zeer serieus met duurzaamheid bezig is, en we hopen van harte dat dit goede voorbeeld zeer besmettelijk zal blijken voor de diverse nationale parlementen die in deze gemeente de komende decennia te gast zullen zijn op het Binnenhof. Lijkt me erg leuk als de daken van het parlementsgebouw straks van een prachtig PV-systeem voorzien gaan worden. Kijken of er dan nog ooit een minister in de Tweede Kamer durft te stellen dat "zonnepanelen voor Nederland te duur zijn"...

Opening

Middels een op het dak opgestelde camera en een audiovisuele verbinding met de Statenzaal werd het "openen" van het zonnedak zichtbaar gemaakt doordat Lennie Huizer na een korte introductie een stel schakelaars omzette. Het tegelijkertijd getoonde "display" van de energiespiegel (camera in de aula) gaf echter geen (directe) verandering te zien, ondanks de volop stralende zon, omdat het een uurlijkse energieopbrengst weergeeft i.p.v. een actueel vermogen (zie opmerking bij foto onder). Dit schoonheidsfoutje mocht de pret uiteraard niet drukken; wellicht kan een volgende keer de inhoud van een champagnefles over wat zonnepaneeltjes uitgesproeid worden en/of de fles tegen een "dummy-paneeltje" stukgeslagen worden voor een leuk "visueel resultaat"...

Discussie

Na de officiële opening van het zonnedak werden een paar vragen aan het publiek voorgelegd en reacties gepeild. Het publiek werd "ingedeeld" in een groep die PV-systemen ging aanleggen, een groep die dat niet ging doen, en een groep die het nog niet wist. Daarbij werden per ongeluk diegenen over het hoofd gezien die al een mooi systeem hadden, zoals ondergetekende.

Belangrijkste vraag was uiteraard: hoe haal ik mensen uit de laatste 2 groepen over om (toch) "aan de zonnepanelen te gaan"? Nou, dat liet Polder PV niet over zijn kant gaan, en hij suggereerde dan ook dat men een nationale terugleververgoeding voor zonnestroom "geënt op het Duitse model" diende in te voeren, dan zou de markt vanzelf weer aantrekken en de vraag ook. Dit voorstel werd zelfs door de heer Blom van Eneco met instemming ontvangen, dus meneer Brinkhorst of, waarschijnlijker, zijn opvolger, weet wat hem/haar te doen staat. Uit de projectbeschrijving van de PZH: "Partijen die nú investeren in zonne-energiesystemen ... halen feitelijk het break-even point (voor betaalbaarheid zonnestroom) naar voren in de tijd."

Ook was er iemand van de Rijksgebouwendienst bij de discussie aanwezig die wel wilde, maar er nog weinig van af bleek te weten. Na een "aantrekkelijk aanbod" van een van de aanwezige specialisten van Eneco (grote PV-systemen met een terugverdientijd van 20 jaar zijn gewoon leverbaar), komt daar wellicht nog wat moois uit. Ongebruikte ruimte zat op al die fraaie Rijksgebouwen. Er is een gigantisch potentieel aan dakruimte in Nederland, dus wat let de eigenaren? Duurzaam denken, maatschappelijk bewust ondernemerschap? Eerst eigen dak met PV vullen en tegelijkertijd energieverspilling terugdringen!

Nakomertje

Via het programma Google Earth komen steeds gedetailleerdere foto's van sommige gebieden beschikbaar, zo ook van Den Haag. Tijdens het bekijken ervan stuitte ik opeens op een prachtige, scherpe opname van het dak van het Provinciehuis. Kijk op onze oude website naar een grote opname van dit dak vol zonnepanelen (en enkele andere opnames) uit de ruimte! Voor een satellietfoto van een naburig particulier systeem zie onderaan deze pagina.

Praktische informatie

Ontleend aan de projectbeschrijving van PZH en informatieblad van Eneco. Voor meer informatie: Provinciehuis, Zuid-Hollandplein 1, Postbus 90602, 2509 LP Den Haag. Tel. 070 - 4416611; website www.zuid-holland.nl. Of e-mail naar Cuno Grootscholten, Energieteam Provincie Zuid-Holland: grootsc@pzh.nl.

Partners

Systeem

Foto's

© April 2005, Peter J. Segaar/Polder PV, Leiden (NL)
Met dank aan Remco en Astrid voor het lenen van de digitale camera!

^^^ Wat? Een klein deel van het 75 kWp grote PV-systeem. Rij na rij met fraaie Shell Solar 160-C panelen, op Oskomera's Lightbox™ open frame constructie, met "stormvaste" lage hellingshoek van 15 graden, en een oriëntatie op het ZZO. Foto plm. in NW. richting, tegen de achterkant van de rijen op kijkend, vanaf een positie vlak bij de dakentree met de inverter opstelling. Met een deel van NW Den Haag op de achtergrond.
^^^ Hoe? Door alle interessante discussies in de ontvangsthal waren we nog bijna "vergeten" om het dak op te gaan... Gelukkig konden we onder leiding van een medewerkster van de PZH nog net, als laatste het dak op om de fraaie installatie te bekijken. Let op de metalen kabelgoten met de DC-bekabeling, die zwevend bovenop tegels zijn aangelegd. Normaal gesproken komt er dan ook niemand op het dak die er over zou kunnen struikelen. Er zijn geen panelen op het daksegment op de voorgrond geplaatst, omdat links een hoge dakopbouw staat met de dakentree en de omvormers, die uiteraard een forse schaduw werpt in een groot deel van het jaar. Ook rond grote dakventilatoren is ruimte vrijgehouden om beschaduwing (zeker bij panelen in strings opgesteld tot grote vermogensuitval leidend) te voorkomen. De foto is ongeveer na half vier 's middags genomen.
	<<< Bezoek. Polder PV was uiteraard ook weer van de partij (dat rare zwarte mannetje links op de foto), evenals Leidse PV-collega Ferdinand Zoutendijk, die voor het PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland ook "iets" met PV wil gaan doen. Duim mee voor Ferdinand dat Noord Holland ook hele grote trek in PV zal gaan krijgen na het zien van al dit moois. Dan kunt u alvast een volgend excursiedoel in uw agenda opschrijven...
DC doel. Tja, met zo'n leuk systeempje van 75 kWp "redt" je het natuurlijk niet met een paar 100 Watt OK4 omvormertjes. Daarvoor is wat degelijker "spul" nodig. Een batterij van 13 Siemens SITOP 4600 Watt inverters bijvoorbeeld, volgens de specificaties "IP65". Hopelijk voldoende voor de nodige plensbuien, maar Siemens zal wel weten wat ze voor dit DC-geweld moeten gebruiken, zelfs al hangen die apparaten buiten. Siemens zit namelijk ook (helaas) nog steeds in "de kernsplitsings-business" waar de nodige "power-electronica" niet ongewoon is. Inverters maken kunnen die (meisjes? en) jongens dus wel. >>>

<<< Netjes werken. Hoort uiteraard bij alle zonnestroom installaties, maar vooral bij (hele) grote zoals dit systeem. Naast 1 van de 13 Siemens omvormers de nodige stoppenkasten (15 groepen), meter, aardlekschakelaar e.d. Helemaal linksonder op de foto ziet u nog net de enorme, vuistdikke AC-kabel die het gebouw ingaat.

Kabelbrei. En nu maar hopen dat de PZH een betrouwbaar installatiebedrijf heeft, wat chocola kan maken van waar welk kabeltje vandaan komt en waar het naar toe gaat/moet. Maar je moet wel van Mars komen om die vuistdikke grijze AC-kabel van het PV-systeem over het hoofd te zien, natuurlijk (van boven komend ombuigend naar rechts; voor een impressie van de dikte vergelijk die maar eens met het dunne gele PVC buisje erboven). >>>

^^^ Waar gaat het naartoe? Het PZH gebouw in, waar ongeveer 2000 (!) mensen werken. En met een datalijntje naar de niet al te eenvoudig interpreteerbare "Energiespiegel" die in de ontvangsthal is opgehangen, naast vergelijkbare "spiegels" met elektraverbruik, warmte- en koelverbruik e.d. Het afgebeelde display geeft de actuele zonnestroomproductie per uur aan (dus geen momentaan vermogen!), er zijn er ook nog 2 die hetzelfde per dag resp. per jaar doen. 47 kWh voor een potentieel suboptimaal uur (aflezing om ongeveer 14h30) komt voor 75 kWp neer op 0,6 kWh/kWp per uur. Voor het van het eigen (Polder PV) 1020 Wp PV-systeem gelogde tijdvak 13h33-14h33 op de vergelijkbare wolkeloze dag 23 april 2004 werd een energieopbrengst gemeten van 0,78 kWh, wat genormeerd op ongeveer 0,76 kWh/kWp neerkomt. De significant lagere genormeerde uuropbrengst van het PZH-systeem wordt waarschijnlijk veroorzaakt door de veel lagere hellingshoek van de panelen (exact de helft van de 30 graden bij Polder PV), en de iets meer oostelijke oriëntatie, waardoor de zon al verder van de loodrechte instralingshoek is verwijderd dan op het vergelijkbare tijdstip bij Polder PV (zie ook commentaar hieronder). Dit ondanks de ligging relatief dicht bij de zonrijke kust (PZH plm. 8 km., Polder PV plm. 14 km., loodrecht op de kustlijn gemeten; Polder PV ligt ongeveer 23 km. NO van het Provinciehuis). Ook opvallend is de lange tijd die dit grote PV-systeem op deze prachtige lentedag blijkbaar "nodig" heeft, om een significante uurproductie te bereiken (voor de "11 uurskolom" weinig productie, de 11-uurskolom laat opeens veel meer productie zien). Maar wellicht is de software nog niet correct geïmplementeerd??? Daar mag nog wel wat uitleg bijkomen ...

^^^ Marco legt uit. Ook mag er wel uitleg komen bij de in de PZH info vermelde verwachte jaaropbrengst van "slechts" 50.000 kWh voor een dicht bij de kust liggend groot PV-systeem van 74.880 Wattpiek. Met de algemeen gehanteerde gemiddelde Nederlandse normopbrengst van 0,8 kWh/Wp per jaar (hellingshoek 36 graden, pal zuid), komen we namelijk voor het opgegeven nominale opgestelde "STC" vermogen op een opbrengst van 59.904 kWh. Voor een gemiddeld Nederlands PV-systeem. Volgens het bekende instralingsdiagram van NOVEM zitten we voor een hellingshoek van 15 graden en ZZO oriëntatie net nog binnen de 100% opbrengst contour. Vandaar dat in de bij Eneco verkrijgbare documentatie over dit fraaie project dan ook een (m.i. terechte) verwachting van 60.000 kWh wordt vermeld. We zijn benieuwd wat het gaat worden, want we zitten hier dicht bij de kust, dus de jaaropbrengst zou eigenlijk nog veel meer moeten zijn. Daarbij uiteraard opletten dat het jaar voor deze normberekeningen loopt van (de ochtend van) 1 januari tot en met (de avond van) 31 december. Dus niet meten van zomer- tot zomerperiode, anders krijg je helemaal onvergelijkbare getallen... Discussie In bovenstaande foto een impressie van de geanimeerde discussie die tijdens de borrel over o.a. dit onderwerp werd gevoerd. Met praktijkspecialist Marco van Veen (directeur SolarNRG) rechts, en Cuno Grootscholten, Energieteam/Facilitaire Zaken van PZH, 2e van links. Ferdinand Zoutendijk (PWN), links, en een derde geïnteresseerde luisterend naar de wijze lessen van Marco. In verband met het feit dat er "slechts" 13 x 4600 Watt omvormers zijn geplaatst voor een PV-systeem van 74.880 Wattpiek: dat is een onderdimensionering van: (74.880 - 59.800)/74.880 x 100 = 20 procent. Op mooie, heldere voorjaars- en zomerse dagen komt er een maximaal vermogen uit de zonnepanelen, wat niet allemaal door de omvormers omgezet kan worden ("aftoppen"), en dat is eigenlijk zonde, want het gaat hierbij wel om een fors deel van de jaarlijks haalbare productie van de zonnepanelen. Polder PV kreeg van de directeur van Oskomera, Dennis Gieselaar, echter de volgende verzekering: "... het systeem daar is nauwkeurig geëngineerd op de lokale situatie en levert een optimale opbrengst gedurende het jaar. De opmerkingen over te weinig invertervermogen snijden geen hout wanneer je goed kijkt naar wat daar is geïnstalleerd." Dat de discussie hierover maar een vruchtbaar vervolg mag krijgen en de kennis over optimale "dimensionering" er groter door mag worden. Iets voor een nationaal symposium voor de zonne-energie branche, om weer wat leven in de brouwerij te krijgen? Een paar Duitsers erbij uitnodigen, voor hun visie op deze interessante materie? Verder niet gezeurd hoor, het is een prachtig initiatief, en Polder PV wenst de provincie een hele hoge jaaropbrengst toe en, vooral, een byzonder grote impact op het enorme energieverbruik op het Provinciehuis (ruim 4 miljoen kWh per jaar....) wat ook nog drastisch omlaag moet om echt helemaal "bij de tijd" te zijn. Daar nemen we nog een borrel op!

<<< Goed voorbeeld doet goed volgen. Het leuke van hoge daken is dat je naar beneden kunt kijken en vaak zaken ziet die vanaf de openbare weg verborgen blijven. Zo zijn vanaf de NO rand van het dak in de wijk Benoordenhout alleen al vlak bij elkaar 6 particuliere PV-systemen te zien met in totaal 30 panelen. Dit ongebruikelijke systeem bestaat uit 2 paneeltypes op open frames op beide segmenten van het matig hellende, met asfaltpapier bedekte dak (de grote panelen hebben daardoor 2 verschillende hellingshoeken). Jammer alleen dat een groot deel van de opgewekte elektriciteit direct door een volstrekt onnodige airco opgeslorpt wordt (direct achter de panelen). Daar zou Polder PV wel een heel wat duurzamere bestemming voor weten...

En zo ziet dat particuliere systeem er "van boven" uit. Opname m.b.v. het Google Earth programma (satelliet opnames). Het verschil in hellingshoek tussen de voorste twee sets en de achterste set van 2 panelen is goed te zien, veroorzaakt door de verschillende licht hellende dakhelften waar ze op staan. Voor een vergelijkbare foto van naburige systemen in dezelfde wijk, zie de speciale pagina op onze Polder PV subsite met meer satellietfoto's. >>>

Productie

Van een vriend die op het Provinciehuis werkt kreeg ik een bericht uit het blad "Groen, Water en Milieu", alweer van mei 2006, met daarin het volgende artikel over dit initiatief.

Prestaties zonne-energiedak Provinciehuis naar behoren

Het zonne-energiesysteem op het Provinciehuis presteert naar verwachting. In april vorig jaar is het systeem in werking gesteld. Nu, één jaar later, blijkt dat het zonnedak tussen 1 april 2005 en 1 april 2006 ruim 60.000 kWh duurzame energie heeft opgeleverd¹. Dit komt overeen met de theoretische berekeningen die een vergelijkbaar groot systeem op zou moeten brengen.

Een belangrijk argument om het zonne-energiesysteem op het dak van het Provinciehuis te plaatsen was de voorbeeldfunctie die de provincie heeft bij het stimuleren van duurzame energie. "Het is verheugend om te zien dat goed voorbeeld goed doet volgen," stelt Cuno Grootscholten van de provincie. "Het afgelopen jaar is op 28 portiekwoningen van Woningstichting Staedion in Den Haag een vergelijkbaar groot project (80 kWp) aan vermogen geïnstalleerd. Helaas is als gevolg van het ontbreken van stimulerende financiële regelingen de realisatie van zonne-energiesystemen in Nederland het afgelopen jaar sterk teruggelopen."

Wereldwijde groei
Wereldwijd maakt de zonne-energiemarkt echter wel een enorme groei door (30% in 2005). Grote nieuwe markten voor zonne-energie zijn Spanje, Duitsland, België, China, Japan en de VS (Californië). Ter vergelijking: in Duitsland is in 2005 800 MWp aan zonne-energie gerealiseerd. In Nederland was dit 1,5 MWp.²

Deze grote vraag zorgt ervoor dat de prijzen van de panelen de laatste jaren zijn gestegen. Maar door een verdere productiegroei kunnen de prijzen voor zonne-energiepanelen binnen een paar jaar gaan dalen.

Een nieuwe ontwikkeling is volgens Grootscholten de toepassing van zonne-energie in zonne-energieparken. "In Spanje worden parken van 5 MWp aan de lopende band opgeleverd. Investeerders weten daar op dit moment rendementen van 8% te behalen. In Nederland zijn nog geen grootschalige zonne-energieparken.³ Maar ons land krijgt toch regelmatig internationale aandacht. De zonne-energieauto's van de TU Delft winnen jaarlijks de Solar Challenge in Australië. De provincie Zuid-Holland stimuleert innovatie op het gebied van zonne-energie. De provincie is dan ook hoofdsponsor van een zonne-energieboot van de TH Rijswijk die deze zomer deelneemt aan de "Frisian Nuon Solar Challenge".

info:
Cuno Grootscholten, tel. 070-4417129
cgm.grootscholten@pzh.nl

Commentaar Polder PV:

¹60.000 kWh van 1-4-2005 tot 1-4-2006. Voor het 74.880 Wp grote systeem is dat genormeerd 0,801 kWh/Wp. Polder PV heeft in exact diezelfde periode een genormeerde opbrengst van 0,899 kWh/Wp gemeten (917,34 kWh uit een systeem van 1,02 kWp). Daarom blijf ik van mening dat het Provinciehuis systeem mogelijk niet helemaal goed gedimensioneerd is, omdat het zeer onwaarschijnlijk is dat de zoninstraling tussen Den Haag en Leiden gedurende een heel jaar dermate afwijkend is geweest dat dit forse verschil verklaard kan worden.

²Inmiddels zijn de cijfers: Duitsland in 2005 minimaal 912 MWp, en mogelijk zelfs 993 MWp (zeer betrouwbare cijfers van het vaktijdschrift Photon); in Nederland is volgens Holland Solar in dat jaar slechts 1,66 MWp bijgeplaatst...

³Blijkbaar heeft de heer Grootscholten niet van het Ecopark Waalwijk gehoord, wat, OK, met zijn 674 kWp weliswaar een "kleintje" is vergeleken bij de Duitse Megawatt bakbeesten, maar wel degelijk als een "zonnepark" gezien mag worden. Overigens zal dit voorlopig nog een droom blijven, zolang een gezonde ontwikkeling van PV gefrustreerd blijft worden door CDA, VVD, EZ en de energiesector (netbeheerders voorop), en er geen terugleververgoeding in het leven is geroepen.

Update

Youtube video met korte impressie van het dak met de "oude" PV generator, 19 juli 2019

Het provinciehuis wordt compleet gerenoveerd, vanaf het derde kwartaal van 2020 tm. 2022. De oude Shell Solar generator is helaas al na 15 jaar van het dak af gehaald, en is, volgens een bericht op Linkedin, op 21 oktober 2020 naar het recycling collectief Stichting Zonne-Energie Recycling Nederland verstuurd, die voor maximaal hergebruik zorg zal dragen van de materialen (WEEE Directive Europese Unie). Het nieuwe provinciehuis zou "energieneutraal" worden, middels o.a. een warmte-koude systeem met opslag in de bodem (WKO), drievoudige beglazing en andere isolatie maatregelen, en een nieuwe PV generator op een nieuw, glazen dak. Er wordt gebruik gemaakt van maximale daglicht intreding om kunstmatige verlichting zo beperkt mogelijk te houden, zie ook de webpagina van architect Kraaijvanger. De verbouwing kost 50 miljoen Euro en is september 2020 van start gegaan.

Polder PV heeft inmiddels zijn grote projecten sheet aangepast en de oude generator naar de lijst "afgevoerd" versleept.

Updates
aangepaste tekst onderschrift 1-na-laatste foto, 14-5-2005
Google Earth link en foto toegevoegd 27-4-2006
artikel in blad Provinciehuis 10-11-2006
laatste toevoegingen zie onderaan 22-10-2020